Ζ. Δ. Αϊναλής, Μιχάλης Παπαντωνόπουλος Ρομαντική αισθητική: Οι ποιητές των λιμνών και η Σχολή της Ιένα, Εκδ. Κριτική, 2011, σελ. 192
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Ζ. Δ. Αϊναλής: Μελαγχολία και εξέγερση
Ουίλιαμ Ουόρντσγουορθ: Πρόλογος στις «Λυρικές μπαλάντες», μτφρ.: Ζ. Δ. Αϊναλής
Σάμουελ Τέιλορ Κόλριτζ: Περί ποιήσεως ή τέχνης, μτφρ.: Ζ. Δ. Αϊναλής
Καρλ Βίλχελμ Φρήντριχ φον Σλέγκελ: Περί παρανόησης, μτφρ.: Μιχάλης Παπαντωνόπουλος
Καρλ Βίλχελμ Φρήντριχ φον Σλέγκελ: Πέρι παρανόησης [απόσπασμα]
Υπάρχει κάτι σε ορισμένα αντικείμενα της ανθρώπινης σκέψης –ή μέσα μας– που μας παρακινεί σε ακόμη βαθύτερο στοχασμό· κι όσο περισσότερο κινούμαστε προς αυτή την κατεύθυνση και χανόμαστε στον κυκεώνα των ίδιων ζητημάτων, τόσο εκείνα μετατρέπονται σε ένα και μοναδικό Αντικείμενο συλλογισμού, το οποίο ορίζουμε είτε ως Φύση των Πραγμάτων είτε ως Ανθρώπινη Μοίρα – η επιλογή εξαρτάται από το αν αναγνωρίζουμε το εν λόγω Αντικείμενο εντός του εαυτού μας ή έξω από αυτόν. Πιθανώς, κάποια θέματα δεν θα προσέλκυαν ποτέ την προσοχή μας, αν δεν περιερχόμασταν σε κατάσταση ιερής απομόνωσης και δεν εστιάζαμε τη Σκέψη μας στο υπέρτατο αντικείμενο Αυτής· η συναναστροφή του καθενός με τον οικείο του –ή μη– περίγυρο και η πνευματική ενασχόληση με πραγματικές ή φανταστικές ανθρώπινες σχέσεις, οι οποίες –αν εξετάσουμε το ζήτημα καλύτερα– με την πάροδο του χρόνου όχι μόνο πληθαίνουν αριθμητικά, αλλά γίνονται όλο και πιο σύνθετες, εκτρέπουν τη σκέψη μας προς την αντίθετη κατεύθυνση από εκείνη του ενός και μοναδικού Αντικειμένου της.
Αναλογιστείτε: επιχειρεί κάποιος να κοινωνήσει τις ιδέες του – υπάρχει τίποτε πιο συναρπαστικό σε αυτήν τη διαδικασία από το ερώτημα αν είναι πραγματικά εφικτή μια τέτοια επικοινωνία; Πού θα έβρισκε αυτός ο άνθρωπος –είτε ως συγγραφέας είτε ως αναγνώστης– την ευκαιρία να δοκιμάσει τη δυνατότητα ή την αδυνατότητα του εν λόγω εγχειρήματος, αν όχι στις σελίδες ενός περιοδικού σαν το Athenäum [2];
Η κοινή λογική, η οποία αρέσκεται να χαράζει την πορεία της με μόνη πυξίδα την ετυμολογία, δεν θα αργούσε να καταλήξει στο συμπέρασμα πως θεμέλιο της παρα-νόησης δεν είναι άλλο από την ακατα-νοησία. Πρόκειται καθαρά για προσωπική ιδιοτροπία το γεγονός πως απεχθάνομαι απολύτως όχι μόνο την ακατανοησία του καθαυτού φαινομένου, αλλά και την ακατανοησία της κατανόησης. Εξ ου και αποφάσισα, πριν αρκετό καιρό, να διαπραγματευτώ το συγκεκριμένο θέμα ως εξής: δημιουργώντας –ή επινοώντας, αν χρειαζόταν– μπροστά στα μάτια του αναγνώστη μου και παρά τη θέλησή του, έναν καινούργιο αναγνώστη, πλήρως συμμορφωμένο με τις επιθυμίες μου. Ασφαλώς κι εννοούσα τις παραπάνω προθέσεις μου· εν μέρει, αυτό ίσως οφειλόταν και στην παλαιά ροπή της ιδιοσυγκρασίας μου προς τον μυστικισμό. Ήθελα –έστω, για μία φορά– να ανατρέξω στο σύνολο των δοκιμίων μου, να τα μελετήσω λεπτομερώς, να παραδεχτώ –με αυστηρή ευθύτητα– το συχνό φαινόμενο της αποτυχίας τους και, σταδιακά, να οδηγήσω τον αναγνώστη μου στην ανάλογη συνθήκη ειλικρίνειας και εντιμότητας προς τον εαυτό του. Ήθελα να δείξω πως η παρανόηση αποτελεί σαφώς υποκειμενικό μέγεθος και ο Γκάρβε[3], μιαν εντελώς ακατανόητη περίπτωση για τον γράφοντα. Ήθελα να αποκαλύψω πως συχνά οι λέξεις καταλαβαίνουν τον εαυτό τους πολύ καλύτερα από τον άνθρωπο που τις χρησιμοποιεί και πως, στα πλαίσια της φιλοσοφίας, αυτές συνδέονται μεταξύ τους με ένα είδος μυστικής συγγένειας, το οποίο –σαν ένα άγριο πλήθος φαντασμάτων που αναστήθηκε πρόωρα– περιπλέκει τα πάντα στα κείμενα και ασκεί την αθέατη εξουσία του Οικουμενικού Πνεύματος ακόμη και σε εκείνους που αρνούνται την παρουσία Του. Ήθελα να καταδείξω πως η πιο αμιγής και αυθεντική μορφή παρανόησης εκπορεύεται, το δίχως άλλο, από την επιστήμη και την τέχνη –μολονότι αμφότερες αποσκοπούν εκ φύσεως στη μεταδοτικότητα της γνώσης και την κατανόηση–, καθώς και από τη φιλοσοφία και τη φιλολογία· αυτήν τη φορά ήμουν πραγματικά αποφασισμένος να γίνω κατανοητός, καθότι έκρινα πως η αλήθεια τής εν λόγω θέσης δεν ήταν καθόλου αυταπόδεικτη. Ήθελα να εστιάσω την προσοχή του αναγνώστη στις προφητείες των μεγαλύτερων στοχαστών από καταβολής του κόσμου· προφητείες δυσοίωνες και βαθιά σκοτεινές –σας βεβαιώνω– μέχρι που ο Καντ ανακάλυψε τις φιλοσοφικές κατηγορίες και καταύγασε άγνωστες –σχεδόν– κρύπτες του ανθρώπινου πνεύματος. Τι εννοώ; Καταύγασε μία αληθινή γλώσσα, ώστε επιτέλους πάψαμε να «σκαλίζουμε» λέξεις και προσηλωθήκαμε στη δύναμη και την πηγή κάθε είδους ενέργειας. Ας πάρω για παράδειγμα το απίστευτο παραλήρημα της Καμπάλα[4] – ενός κειμένου, το οποίο μεταξύ άλλων διδάσκει πώς μεταμορφώνεται το ανθρώπινο πνεύμα, χρησιμοποιώντας αποκλειστικά και μόνο τις δικές του λειτουργίες: θα ήταν αδύνατον να διαπραγματευτώ ένα τέτοιο μυστήριο, με την ίδια αφέλεια και φτώχεια –γιατί όχι;– που επέβαλε η απερισκεψία της νεότητας, όταν, στο μυθιστόρημα Λουσίντε[5], παρουσίαζα τη φύση της ανθρώπινης αγάπης σαν αιώνιο ιερογλυφικό. Συνεπώς, έπρεπε να βρω ένα δημοφιλές μέσο που θα μου επέτρεπε να ενώσω το Ιερό, το Εκλεπτυσμένο, το Εφήμερο, το Αιθέριο, το Μεθυστικό και τον αστάθμητο μηχανισμό της Σκέψης κατά τρόπο μάλλον πειραματικό – όπως αυτόν που υιοθετεί στην επιστήμη του ο χημικός. Συγχρόνως, σημείωνα, με ειλικρινή ικανοποίηση, την πρόοδο της χώρας μας – για να μην πω της εποχής μας! Μια εποχή, στα πλαίσια της οποίας έχουμε την τιμή να υπάρχουμε και εμείς· μια εποχή που, για να περικλείσω όλο το νόημά της σε δύο λέξεις, δικαιούται –και με το παραπάνω– την ταπεινή, πλην όμως άκρως υπαινικτική, ονομασία: Κριτική Εποχή[6]· ώστε, σύντομα τα πάντα να τεθούν υπό κρίση και να επανακαθοριστούν, εκτός από την ίδια την Εποχή· ώστε, άπαντες να αναπτύξουν αυστηρά κριτική στάση απέναντι στην πραγματικότητα που τους περιβάλλει και ο καλλιτέχνης να απολαμβάνει την εύλογη ελπίδα πως η ανθρωπότητα θα ανελιχθεί μαζικά και θα μάθει να διαβάζει. […]
1. Über die Unverständlichkeit. πρωτοδημοσιεύτηκε το 1800, στο περιοδικό Athenäum.
2. Athenäum: περιοδικό· όργανο της φιλοσοφικής και λογοτεχνικής έκφρασης του πρώιμου γερμανικού ρομαντισμού, που εξέδιδαν στην Ιένα, από το 1798 ως το 1800, οι αδελφοί Φρήντριχ και Άουγκουστ Βίλχελμ Σλέγκελ.
3. Κρίστιαν Γκάρβε [Christian Garve, 1712-1798)]: Γερμανός εκλαϊκευτής της φιλοσοφίας.
4. Καμπάλα: κείμενα του μυστικιστικού ιουδαϊσμού.
5. Lucinde: μυθιστόρημα του Φρήντριχ Σλέγκελ, που δημοσιεύθηκε το 1799.
6. Εδώ, ο Σλέγκελ παρωδεί την Κριτική Φιλοσοφία του Καντ.
