Ουίλλιαμ Μπάτλερ Γέητς: Οι ιστορίες του Κόκκινου Χάνραχαν (Εκδ. Ερατώ, 2006)

Ο ΧΑΝΡΑΧΑΝ ΚΑΙ Η ΚΑΘΛΗΝ, Η ΚΟΡΗ ΤΟΥ ΧΟΥΛΙΧΑΝ[1]

Κάποτε ο Χάνραχαν ταξίδευε προς τον Βορρά, προσφέροντας κάθε τόσο την βοήθειά του σε κάποιον αγρότη κατά την πλέον επιβαρυμένη με γεωργικές εργασίες περίοδο του έτους· κι ακόμη: διηγείτο τις ιστορίες του και μοιραζόταν τα τραγούδια του σε αγρυπνίες νεκρών και γάμους.
Μια μέρα συνάντησε κατά τύχη, στον δρόμο του για το Κολούνεϊ[2], κάποια Μάργκαρετ Ρούνεϊ, μία γυναίκα που γνώριζε από το Μούνστερ, όταν ήταν νέος, και η οποία δεν έχαιρε και της καλύτερης φήμης εκείνον τον καιρό· οι λυσσαλέες προσπάθειες που κατέβαλε ο ιερέας για να την εκδιώξει από την περιοχή, την ανάγκασαν εν τέλει να αυτοεξοριστεί. Ο Χάνραχαν την αναγνώρισε από την περπατησιά και από το χρώμα των ματιών της καθώς και από τον τρόπο που έπιανε πίσω τα μαλλιά της, φεύγοντάς τα από το πρόσωπο, με το αριστερό χέρι. Περιφερόταν, του είπε, από τόπο σε τόπο πουλώντας ρέγκες και άλλα ψαρικά, και τώρα επέστρεφε στο Σλάιγκο[3], στο σπίτι της στο Μπάροου[4], όπου συγκατοικούσε με μιαν άλλη γυναίκα, την Μαίρη Γκίλις, η οποία είχε υποφέρει στο παρελθόν σχεδόν την ίδια ιστορία με εκείνη. Και του είπε πως θα της έδινε ιδιαίτερη χαρά αν ερχόταν να μείνει στο σπίτι μαζί τους και μοιραζόταν τα τραγούδια του με τους μπάκαχς[5] και τους τυφλούς και τους βιολιστές του Μπάροου. Και του είπε πως τον θυμόταν καλά και πώς έτρεφε για αυτόν –παλιά– κάποιαν ερωτική επιθυμία· όσο για την Μαίρη Γκίλις, συχνά σιγοψιθύριζε κάποια τραγούδια του από μνήμης, και συνεπώς δεν θα έπρεπε να φοβάται μην τύχει κακής μεταχείρισης· και ακόμη, όλοι οι μπάκαχς και οι φτωχοί μόλις τον άκουγαν θα του εξασφάλιζαν ένα μερίδιο από τα κέρδη τους –όσον καιρό θα έμενε κοντά τους– για τις ιστορίες και τα τραγούδια του και συνάμα θα φρόντιζαν να εξαπλωθεί η φήμη του ονόματος του σε όλες τις κοινότητες της Ιρλανδίας.
Ο Χάνραχαν ενθουσιάστηκε· αφενός με την πρόσκλησή της και αφετέρου που βρήκε μία γυναίκα πρόθυμη να ακούσει τις ιστορίες των παθημάτων του και να τον παρηγορήσει. Ήταν εκείνη η ώρα του δειλινού, όταν ο κάθε άντρας φαντάζει ωραίος και η κάθε γυναίκα ελκυστική. Της αφηγήθηκε την συμφορά του με το πλέξιμο του σκοινιού και εκείνη πέρασε το χέρι της γύρω από τον λαιμό του και μέσα στο μισοσκόταδο μπορούσε άνετα να περαστεί για κάποιαν άλλη.
Και συνέχισαν να συζητούν καθ’ όλη την διαδρομή τους ως το Μπάροου· όσο για την Μαίρη Γκίλις, μόλις τον αντίκρισε και άκουσε ποιος ήταν, κόντεψε να βάλει τα κλάματα στην σκέψη και μόνο πως θα φιλοξενούσε σπίτι της έναν άντρα της φήμης του Χάνραχαν.
Εκείνος ήταν βαθιά ευχαριστημένος που θα εγκαθίστατο για λίγο καιρό μαζί τους, καθώς οι συνεχείς περιπλανήσεις τον είχαν εξουθενώσει· από την ημέρα που βρήκε το μικρό παράπηγμα γκρεμισμένο, την Μαίρη Λαβέλ άφαντη και την αχυροσκεπή σκορπισμένη εδώ και εκεί, δεν αναζήτησε ποτέ έναν χώρο κατά δικό του. Και ούτε παρέμεινε σε κάποιον τόπο αρκετά, τόσο ώστε να δει πράσινα φύλλα να βγαίνουν εκεί όπου τα παλιά είχαν μαραθεί, ή το στάχυ θερισμένο εκεί όπου είχε σπαρθεί. Ένα καταφύγιο από την υγρασία, μία φωτιά αναμμένη το βράδυ και μία δική του μερίδα στο τραπέζι του δείπνου στρωμένη δίχως να χρειαστεί καν να την ζητήσει, δεν μπορούσαν παρά να συνιστούν μία ευχάριστη αλλαγή στην ζωή του την οποία απολάμβανε.
Και έγραψε έναν αρκετά ικανοποιητικό αριθμό τραγουδιών, κατά το διάστημα της εκεί παραμονής του, όπου έχαιρε της αμέριστης φροντίδας των δύο γυναικών και ζούσε σε συνθήκες απόλυτης γαλήνης. Και τα περισσότερα υμνούσαν τον έρωτα· κάποια ωστόσο ήταν τραγούδια μεταμέλειας, και κάποια τραγουδούσαν την Ιρλανδία και τα δεινά της.
Κάθε βράδυ οι μπάκαχς και οι επαίτες και οι τυφλοί και οι βιολιστές συγκεντρώνονταν στο σπίτι και άκουγαν τα τραγούδια του και τα ποιήματα του και τις ιστορίες του για εκείνη την παλιά εποχή των Φιάνα[6] και τα διαφύλασσαν σαν κάτι πολύτιμο στην μνήμη τους, που δεν είχε αλλοιωθεί από τα βιβλία· και έτσι διέδιδαν το όνομα του Χάνραχαν σε κάθε αγρυπνία νεκρού, σε κάθε γάμο και κοινωνικό γεγονός καθ’ όλη την επικράτεια της Επαρχίας του Κόναχτ. Ποτέ στο παρελθόν δεν υπήρξε τόσο πλούσιος ή δημιουργικός όσο τώρα.
Ένα βράδυ του Δεκεμβρίου τραγουδούσε ένα μικρό τραγούδι, το οποίο –καθώς ισχυριζόταν ο ίδιος– το είχε ακούσει από τον πράσινο χαραδριό που ζει στο βουνό και μνημόνευε τα ξανθά αγόρια που εγκατέλειψαν το Λίμερικ[7] και ξεστράτισαν και περιπλανήθηκαν ως τα πέρατα της οικουμένης. Πλήθος κόσμου συνωστιζόταν στο δωμάτιο εκείνη την νύχτα, και δύο ή τρεις αμούστακοι νεαροί που είχαν παρεισφρήσει στον χώρο και κάθονταν στο πάτωμα, κοντά στην φωτιά, ήταν τόσο απασχολημένοι με το ψήσιμο μίας πατάτας στην χόβολη –ή σε κάτι παρόμοιο– ώστε αδυνατούσαν να του αξιώσουν την ελάχιστη προσοχή· ωστόσο θυμήθηκαν –πολλήν ώρα μετά, όταν κάποιος ανέφερε το όνομά του– την χροιά της φωνής του, την κίνηση του χεριού και το βλέμμα του, ενώ καθόταν στην άκρη του κρεβατιού, με τον ίσκιο του να πέφτει στον ασβεστωμένο τοίχο πίσω του, και όταν κινήθηκε να σηκωθεί και η μορφή του δέσποσε μέχρι το ύψος της αχυροσκεπής. Και τότε αντιλήφθηκαν πως ορθωνόταν στο βλέμμα τους ένας βασιλιάς των Γαελών ποιητών, ένας δημιουργός των ανθρώπινων ονείρων.
Άξαφνα ο Χάνραχαν έπαψε το τραγούδι του και το βλέμμα του σκοτείνιασε σαν να πάσχιζε να διακρίνει κάτι απομακρυσμένο.
Η Μαίρη Γκίλις, που γέμιζε ουίσκι ένα τενεκεδένιο κύπελλο σε ένα τραπέζι δίπλα της, σταμάτησε το σερβίρισμα και είπε: «Σκέφτεσαι να μας εγκαταλείψεις;»
Η Μάργκαρετ Ρούνεϊ άκουσε τα λόγια της, μα μην γνωρίζοντας γιατί τα είχε ξεστομίσει, τα πήρε πολύ στα σοβαρά και τον πλησίασε και ο τρόμος πως επρόκειτο να χάσει από κοντά της έναν τόσο υπέροχο ποιητή και άξιο σύντροφο, έναν άντρα που συγκέντρωνε στο πρόσωπό του την εκτίμηση όλων και προσέλκυε πλήθος κόσμου στο σπίτι της, κατέκλυσε την καρδιά της.
«Δεν θα μας εγκαταλείψεις, γλυκέ μου;» είπε, πιάνοντάς τον από το χέρι.
«Δεν είναι ετούτη η σκέψη που με βασανίζει,» είπε ο Χάνραχαν, «συλλογίζομαι την Ιρλανδία και το βάρος των δεινών που την συνθλίβει». Κι έγειρε κι έκρυψε το πρόσωπο μέσα στα χέρια του και άρχισε να τραγουδάει και η φωνή του ακούστηκε σαν άνεμος σε έρημο τόπο.

Οι καστανοί γέρικοι κράταιγοι[8] σπάζουν στα δύο ψηλά στο Κάμεν Στραντ[9]
από έναν μαύρο άνεμο, πικρό που φυσάει από τα αριστερά·
το θάρρος μας σπάζει σαν γέρικο δέντρο στον μαύρο άνεμο και πεθαίνει
μα στην καρδιά μας έχουμε κρυμμένη
την φλόγα από τα μάτια της Κάθλην, της κόρης του Χούλιχαν.

Οι άνεμοι μάζεψαν τα σύννεφα ψηλά επάνω από το Νοκνάρια[10]
και έριξαν τον κεραυνό στους βράχους, κι ας έλεγε η Μέηβ -[11]
οργή συνέτριψε τις καρδιές μας, καθώς τα ανταριασμένα σύννεφα,

μα υποκλιθήκαμε όλοι μας βαθύτατα και φιλήσαμε
τα ακίνητα πόδια της Κάθλην, της κόρης του Χούλιχαν.

Η κίτρινη λίμνη φούσκωσε και έπνιξε την Κλουθ-να-μπέαρ[12]
καθώς άνεμοι υγροί φυσούσαν μέσα από τον λυσσασμένο αγέρα·
σαν βαριά κατακλυσμού νερά τα κορμιά και τα αίματά μας,
μα από την ψηλή λαμπάδα μπρος στον Τίμιο Σταυρό
πιο αγνή στέκεται η Κάθλην, η κόρη του Χούλιχαν.

Και ενώ τραγουδούσε, η φωνή του άρχισε να σπάζει, και δάκρυα κύλησαν στα μάγουλά του, και η Μάργκαρετ Ρούνεϊ έκρυψε το πρόσωπο μέσα στα χέρια της και βάλθηκε να κλαίει και αυτή μαζί του. Τότε ένας τυφλός επαίτης, δίπλα στην φωτιά, σάλεψε τα κουρέλια του βγάζοντας ένα πνιχτό αναφιλητό και πλέον δεν υπήρχε ούτε ένας ανάμεσα στους παρευρισκόμενους που να μην είχε ξεσπάσει σε λυγμούς.

1. Κάθλην, η κόρη του Χούλιχαν [Caitlín Ní Uallacháin]: μυθική και εμβληματική μορφή του Ιρλανδικού Εθνικισμού. Η προσωποποιημένη Ιρλανδία. Απεικονίζεται συνήθως σαν μία γριά γυναίκα που χρειάζεται την βοήθεια των νεαρών Ιρλανδών· εκείνοι προθυμοποιούνται να πολεμήσουν –και να πεθάνουν ακόμη– προκειμένου να απελευθερώσουν την Ιρλανδία από τους κατακτητές. Την βρίσκουμε επίσης –έμμεσα ή άμεσα– στο διήγημα "Μια μητέρα" [A Mother] του Τζέημς Τζόυς [James Joyce, 1882-1941] από τους "Δουβλινέζους" [The Dubliners], στο θεατρικό έργο "Η σκιά του εκτελεστή" [The Shadow of the Gunman] του Σων Ο’ Κέιση και στο ομώνυμο θεατρικό έργο ["Kathleen Ni Houlihan", 1902] του Γέητς.
2. Κολούνεϊ [Collooney]: πόλη της Κομητείας του Σλάιγκο στην Επαρχία του Κόναχτ.
3. Σλάιγκο [Sligo]: πόλη και Κομητεία της Επαρχίας του Κόναχτ.
4. Μπάροου [Burrough]: χωριό της Κομητείας του Σλάιγκο.
5. Μπάκαχς [Bacachs]: «συντεχνία» ζητιάνων του 19ου αιώνα, της οποίας τα μέλη παρευρίσκονταν σε τόπους θρησκευτικής λατρείας και προσκυνήματος και προσεύχονταν «κατά παραγγελία»· κάτι σαν τις επαγγελματίες μοιρολογίστρες των νεκρικών αγρυπνιών.
6. Φιάνα [Fiana]: εκλεκτή ομάδα πολεμιστών που ορίστηκε να προστατεύει τον Μέγα Βασιλέα της Ιρλανδίας. Στους Φιάνα συγκαταλέγονταν πολλές φατρίες, ωστόσο δύο ήταν εκείνες που είχαν αναλάβει έναν ηγεμονικό ρόλο ανάμεσα τους: η φατρία του Μπάισκνε [Baiscne] από την Επαρχία του Λένστερ και η φατρία του Μόρνα [Morna] από την Επαρχία του Κόναχτ. Οι δύο φατρίες ενεπλάκησαν συχνά σε πολεμικές συρράξεις με στόχο τους την πρωτοκαθεδρία, η οποία περνούσε πότε στην μία και πότε στην άλλη πλευρά.
7. Λίμερικ [Limerick]: πόλη και Κομητεία της Επαρχίας του Μούνστερ.
8. Κράταιγος (Μπερκιά): αρωματικός, φυλλοβόλος, ακανθώδης θάμνος ή μικρό δέντρο· προστάτης της ψυχής, κατά την Κέλτικη παράδοση, εξαιτίας των αιχμηρών αγκαθιών του. Ιερό και αγαπημένο δέντρο των νεράιδων και των ξωτικών που εκδικούνται με κατάρες για κακή τύχη τον άνθρωπο που θα τολμήσει να το πληγώσει ή να το καταστρέψει –τα ξωτικά ζούσαν συχνά σε φράκτες φτιαγμένους από κράταιγους, οι οποίοι φυτεύονταν ως προστατευτικές ασπίδες γύρω από χωράφια, σπίτια και αυλές εκκλησιών. Στην Αρχαία Ελλάδα υπήρξε έθιμο οι καλεσμένοι σε έναν γάμο να κρατούν ένα κλαδάκι κράταιγου για να φέρουν ευτυχία στο νέο ζευγάρι.
9. Κάμεν Στραντ [Cummen Strand]: πιθανώς πρόκειται για το χωριό Στράντχιλ [Strandhill] της Κομητείας του Σλάιγκο στους δυτικούς πρόποδες του βουνού Νοκνάρια [Knocknarea].
10. Νοκνάρια: βουνό που δεσπόζει δυτικά της πόλης του Σλάιγκο. Στα ιρλανδικά σημαίνει "Το βουνό του φεγγαριού".
11. Μέηβ: Βασίλισσα της Επαρχίας του Κόναχτ, σύμφωνα με τον Κύκλο του Ούλστερ [Ulster Cycle] της ιρλανδικής μυθολογίας (ογκώδες σώμα πεζών κειμένων και στίχων που αφηγούνται την ζωή των παραδοσιακών ηρώων του Ουλάιντ [Ulaid], του ανατολικού τμήματος της Επαρχίας του Ούλστερ, η οποία εκτείνεται στο βόρειο τμήμα του νησιού). Πατέρας της ήταν ο Έοχαντ Φέιντλεχ [Eochaid Feidlech], Μέγας Βασιλέας της Ιρλανδίας. Είχε πολλούς συζύγους, με πιο γνωστό τον Άιλιλ μακ Μάτα. Το παλάτι της βρισκόταν στο Κρούαν [Cruahan], το σημερινό Ραθκρόχαν [Rathcroghan] της Κομητείας του Ροσκόμον. Κατά τον θρύλο, βρίσκεται θαμμένη σε ένα πέτρινο τύμβο ύψους 40 ποδιών στην κορυφή του Νοκνάρια.
12. Κλουθ-να-μπέαρ [Clooth-na-bare]: θεά που συμβολίζει την μακροζωία, καθώς πέρασε επανειλημμένα από τους κύκλους της νεότητας και των γηρατειών· προσπάθησε να πνιγεί στην Λίμνη Ία [Lough Ia], η οποία βρίσκεται στην κορυφή του Βουνού των Πτηνών [Birds’ Mountain] της Κομητείας του Σλάιγκο.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ

Ρομαντική αισθητική [Εκδ. Κριτική, 2011]

Ζ. Δ. Αϊναλής, Μιχάλης Παπαντωνόπουλος Ρομαντική αισθητική: Οι ποιητές των λιμνών και η Σχολή της Ιένα, Εκδ. Κριτική, 2011, σελ. 192

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Ζ. Δ. Αϊναλής: Μελαγχολία και εξέγερση

Ουίλιαμ Ουόρντσγουορθ: Πρόλογος στις «Λυρικές μπαλάντες», μτφρ.: Ζ. Δ. Αϊναλής

Σάμουελ Τέιλορ Κόλριτζ: Περί ποιήσεως ή τέχνης, μτφρ.: Ζ. Δ. Αϊναλής

Καρλ Βίλχελμ Φρήντριχ φον Σλέγκελ: Περί παρανόησης, μτφρ.: Μιχάλης Παπαντωνόπουλος

Καρλ Βίλχελμ Φρήντριχ φον Σλέγκελ: Πέρι παρανόησης [απόσπασμα]

Υπάρχει κάτι σε ορισμένα αντικείμενα της ανθρώπινης σκέψης –ή μέσα μας– που μας παρακινεί σε ακόμη βαθύτερο στοχασμό· κι όσο περισσότερο κινούμαστε προς αυτή την κατεύθυνση και χανόμαστε στον κυκεώνα των ίδιων ζητημάτων, τόσο εκείνα μετατρέπονται σε ένα και μοναδικό Αντικείμενο συλλογισμού, το οποίο ορίζουμε είτε ως Φύση των Πραγμάτων είτε ως Ανθρώπινη Μοίρα – η επιλογή εξαρτάται από το αν αναγνωρίζουμε το εν λόγω Αντικείμενο εντός του εαυτού μας ή έξω από αυτόν. Πιθανώς, κάποια θέματα δεν θα προσέλκυαν ποτέ την προσοχή μας, αν δεν περιερχόμασταν σε κατάσταση ιερής απομόνωσης και δεν εστιάζαμε τη Σκέψη μας στο υπέρτατο αντικείμενο Αυτής· η συναναστροφή του καθενός με τον οικείο του –ή μη– περίγυρο και η πνευματική ενασχόληση με πραγματικές ή φανταστικές ανθρώπινες σχέσεις, οι οποίες –αν εξετάσουμε το ζήτημα καλύτερα– με την πάροδο του χρόνου όχι μόνο πληθαίνουν αριθμητικά, αλλά γίνονται όλο και πιο σύνθετες, εκτρέπουν τη σκέψη μας προς την αντίθετη κατεύθυνση από εκείνη του ενός και μοναδικού Αντικειμένου της.

Αναλογιστείτε: επιχειρεί κάποιος να κοινωνήσει τις ιδέες του – υπάρχει τίποτε πιο συναρπαστικό σε αυτήν τη διαδικασία από το ερώτημα αν είναι πραγματικά εφικτή μια τέτοια επικοινωνία; Πού θα έβρισκε αυτός ο άνθρωπος –είτε ως συγγραφέας είτε ως αναγνώστης– την ευκαιρία να δοκιμάσει τη δυνατότητα ή την αδυνατότητα του εν λόγω εγχειρήματος, αν όχι στις σελίδες ενός περιοδικού σαν το Athenäum [2];

Η κοινή λογική, η οποία αρέσκεται να χαράζει την πορεία της με μόνη πυξίδα την ετυμολογία, δεν θα αργούσε να καταλήξει στο συμπέρασμα πως θεμέλιο της παρα-νόησης δεν είναι άλλο από την ακατα-νοησία. Πρόκειται καθαρά για προσωπική ιδιοτροπία το γεγονός πως απεχθάνομαι απολύτως όχι μόνο την ακατανοησία του καθαυτού φαινομένου, αλλά και την ακατανοησία της κατανόησης. Εξ ου και αποφάσισα, πριν αρκετό καιρό, να διαπραγματευτώ το συγκεκριμένο θέμα ως εξής: δημιουργώντας –ή επινοώντας, αν χρειαζόταν– μπροστά στα μάτια του αναγνώστη μου και παρά τη θέλησή του, έναν καινούργιο αναγνώστη, πλήρως συμμορφωμένο με τις επιθυμίες μου. Ασφαλώς κι εννοούσα τις παραπάνω προθέσεις μου· εν μέρει, αυτό ίσως οφειλόταν και στην παλαιά ροπή της ιδιοσυγκρασίας μου προς τον μυστικισμό. Ήθελα –έστω, για μία φορά– να ανατρέξω στο σύνολο των δοκιμίων μου, να τα μελετήσω λεπτομερώς, να παραδεχτώ –με αυστηρή ευθύτητα– το συχνό φαινόμενο της αποτυχίας τους και, σταδιακά, να οδηγήσω τον αναγνώστη μου στην ανάλογη συνθήκη ειλικρίνειας και εντιμότητας προς τον εαυτό του. Ήθελα να δείξω πως η παρανόηση αποτελεί σαφώς υποκειμενικό μέγεθος και ο Γκάρβε[3], μιαν εντελώς ακατανόητη περίπτωση για τον γράφοντα. Ήθελα να αποκαλύψω πως συχνά οι λέξεις καταλαβαίνουν τον εαυτό τους πολύ καλύτερα από τον άνθρωπο που τις χρησιμοποιεί και πως, στα πλαίσια της φιλοσοφίας, αυτές συνδέονται μεταξύ τους με ένα είδος μυστικής συγγένειας, το οποίο –σαν ένα άγριο πλήθος φαντασμάτων που αναστήθηκε πρόωρα– περιπλέκει τα πάντα στα κείμενα και ασκεί την αθέατη εξουσία του Οικουμενικού Πνεύματος ακόμη και σε εκείνους που αρνούνται την παρουσία Του. Ήθελα να καταδείξω πως η πιο αμιγής και αυθεντική μορφή παρανόησης εκπορεύεται, το δίχως άλλο, από την επιστήμη και την τέχνη –μολονότι αμφότερες αποσκοπούν εκ φύσεως στη μεταδοτικότητα της γνώσης και την κατανόηση–, καθώς και από τη φιλοσοφία και τη φιλολογία· αυτήν τη φορά ήμουν πραγματικά αποφασισμένος να γίνω κατανοητός, καθότι έκρινα πως η αλήθεια τής εν λόγω θέσης δεν ήταν καθόλου αυταπόδεικτη. Ήθελα να εστιάσω την προσοχή του αναγνώστη στις προφητείες των μεγαλύτερων στοχαστών από καταβολής του κόσμου· προφητείες δυσοίωνες και βαθιά σκοτεινές –σας βεβαιώνω– μέχρι που ο Καντ ανακάλυψε τις φιλοσοφικές κατηγορίες και καταύγασε άγνωστες –σχεδόν– κρύπτες του ανθρώπινου πνεύματος. Τι εννοώ; Καταύγασε μία αληθινή γλώσσα, ώστε επιτέλους πάψαμε να «σκαλίζουμε» λέξεις και προσηλωθήκαμε στη δύναμη και την πηγή κάθε είδους ενέργειας. Ας πάρω για παράδειγμα το απίστευτο παραλήρημα της Καμπάλα[4] – ενός κειμένου, το οποίο μεταξύ άλλων διδάσκει πώς μεταμορφώνεται το ανθρώπινο πνεύμα, χρησιμοποιώντας αποκλειστικά και μόνο τις δικές του λειτουργίες: θα ήταν αδύνατον να διαπραγματευτώ ένα τέτοιο μυστήριο, με την ίδια αφέλεια και φτώχεια –γιατί όχι;– που επέβαλε η απερισκεψία της νεότητας, όταν, στο μυθιστόρημα Λουσίντε[5], παρουσίαζα τη φύση της ανθρώπινης αγάπης σαν αιώνιο ιερογλυφικό. Συνεπώς, έπρεπε να βρω ένα δημοφιλές μέσο που θα μου επέτρεπε να ενώσω το Ιερό, το Εκλεπτυσμένο, το Εφήμερο, το Αιθέριο, το Μεθυστικό και τον αστάθμητο μηχανισμό της Σκέψης κατά τρόπο μάλλον πειραματικό – όπως αυτόν που υιοθετεί στην επιστήμη του ο χημικός. Συγχρόνως, σημείωνα, με ειλικρινή ικανοποίηση, την πρόοδο της χώρας μας – για να μην πω της εποχής μας! Μια εποχή, στα πλαίσια της οποίας έχουμε την τιμή να υπάρχουμε και εμείς· μια εποχή που, για να περικλείσω όλο το νόημά της σε δύο λέξεις, δικαιούται –και με το παραπάνω– την ταπεινή, πλην όμως άκρως υπαινικτική, ονομασία: Κριτική Εποχή[6]· ώστε, σύντομα τα πάντα να τεθούν υπό κρίση και να επανακαθοριστούν, εκτός από την ίδια την Εποχή· ώστε, άπαντες να αναπτύξουν αυστηρά κριτική στάση απέναντι στην πραγματικότητα που τους περιβάλλει και ο καλλιτέχνης να απολαμβάνει την εύλογη ελπίδα πως η ανθρωπότητα θα ανελιχθεί μαζικά και θα μάθει να διαβάζει. […]

1. Über die Unverständlichkeit. πρωτοδημοσιεύτηκε το 1800, στο περιοδικό Athenäum.

2. Athenäum: περιοδικό· όργανο της φιλοσοφικής και λογοτεχνικής έκφρασης του πρώιμου γερμανικού ρομαντισμού, που εξέδιδαν στην Ιένα, από το 1798 ως το 1800, οι αδελφοί Φρήντριχ και Άουγκουστ Βίλχελμ Σλέγκελ.

3. Κρίστιαν Γκάρβε [Christian Garve, 1712-1798)]: Γερμανός εκλαϊκευτής της φιλοσοφίας.

4. Καμπάλα: κείμενα του μυστικιστικού ιουδαϊσμού.

5. Lucinde: μυθιστόρημα του Φρήντριχ Σλέγκελ, που δημοσιεύθηκε το 1799.

6. Εδώ, ο Σλέγκελ παρωδεί την Κριτική Φιλοσοφία του Καντ.

Ανώνυμος 1881: Ο φονικός κουρέας της Οδού Φλητ, μτφρ.: Μιχάλης Παπαντωνόπουλος, Εκδ. Ηλεκτρα, 2008

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

ΑΚΟΥΣΤΕ! Δώδεκα ακριβώς σημαίνει το ρολόι του Άγιου Ντάνσταν. Δεν προλαβαίνει ν’ ακουστεί ο τελευταίος χτύπος κι απλώνεται παντού ένας σαματάς άνευ προηγουμένου.

Τι ποδοβολητά, τι γέλια και φωνές, τι τρεχάματα και μανούβρες και σπρωξιές! Τα κτήρια ξερνούν ένα απίστευτο πλήθος νέων και γέρων στην περιοχή που στεγάζονται τα περισσότερα δικηγορικά γραφεία του Λονδίνου, μα και τα ίδια τα δικαστήρια.

Τι συμβαίνει; Μην έπιασε φωτιά; Μην πέφτει ξύλο τρικούβερτο κάπου; Μην έγινε κάτι απ’ αυτά που γίνονται κάθε εκατό χρόνια και βάλε; Γιατί τρελάθηκαν ξαφνικά οι υπηρέτες της δικαιοσύνης; Ούτε φωτιά έπιασε ούτε ξύλο τρικούβερτο πέφτει ούτε έγινε κάτι απ’ αυτά που γίνονται κάθε εκατό χρόνια και βάλε. Τα πράγματα είναι πολύ απλά και φυσιολογικά. Μεσημέριασε κι όλοι τρέχουν να απολαύσουν τις πίτες της κυρίας Λόβετ.

Ε, ναι, λοιπόν, αυτό είναι. Μπελ Γιαρντ και Κάρυ γωνία βρίσκεται ο φούρνος με τις καλύτερες κρεατόπιτες από μοσχαρίσιο και χοιρινό στο Λονδίνο. Αριστοκράτες και παρακατιανοί, πλούσιοι και φτωχοί, όλοι τις προτιμούν. Γιατί η φήμη τους έχει απλωθεί παντού και δεν υπάρχει άνθρωπος στην πόλη που να μην ξέρει πως στις δώδεκα το μεσημέρι βγαίνει η πρώτη ζεστή φουρνιά.

Ω, μα τι πίτες είναι αυτές! Αμίμητο, αξεπέραστο το άρωμά τους! Αφράτη η ζύμη τους και ζουμερή, εξαίσια η γέμισή τους!

Ο πάγκος στο κατάστημα της κυρίας Λόβετ έχει σχήμα πετάλου και οι νεαροί κλητήρες κάθονται εκεί περιμένοντας να βγουν οι λιχουδιές. Κουβεντιάζουν και αστειεύονται μεταξύ τους.

Όσο για το αφεντικό... Φανταστείτε ένα θηλυκό αφράτο, ζουμερό, χρυσοχέρικο, νόστιμο και ζουμερό σαν τις πίτες του. Βέβαια, η κυρία Λόβετ ήταν όλα αυτά κι ακόμα περισσότερα. Δεν υπήρχε νέος και ακμαίος δικηγοράκος που να μην σκεφτόταν τρώγοντας την πίτα του πως η γλυκιά γυναίκα πίσω από τον πάγκο την είχε φτιάξει ειδικά γι’ αυτόν και μοίρα καλή την είχε βάλει στα χέρια του.

Μεγαλειώδης ήταν η αντικειμενικότητα, μαγευτική η λεπτότητα της καλλιτέχνιδος των γεύσεων, όταν μοίραζε χαμόγελα στους θαυμαστές της. Κανείς δεν θα έλεγε πως ήταν εντελώς αδιάφορη για το άτομό του, ενώ παράλληλα κανείς δεν θα μπορούσε να ορκιστεί πως την είχε κατακτήσει.

Δεν υπήρχε τίποτα κακό σ’ αυτό, αν και συχνά έφερνε σε πολύ δύσκολη θέση τους πελάτες, οι οποίοι θεωρούσαν πως όσο περισσότερες πίτες έτρωγαν τόσο περισσότερα χαμόγελα θα εξασφάλιζαν. Το ταμείο της φουρνάρισσας γέμιζε, αλλά οι επίδοξοι εραστές άδειαζαν το περιεχόμενο των ασφυκτικά γεμάτων στομαχιών τους ακόμα και μέσα στο κατάστημα. Φυσικά, υπήρχαν κι εκείνοι που έβλεπαν το όλο ζήτημα από φιλοσοφική άποψη: πήγαιναν εκεί γιατί τους άρεσαν οι πίτες. Δεκάρα δεν έδιναν για την δημιουργό τους.

Οι συγκεκριμένοι δήλωναν πως το χαμόγελό της ήταν ψυχρό και βεβιασμένο, ένα σχήμα στα χείλη της αλλά τίποτε στην καρδιά της, το χαμόγελο του χορευτή, ένα από τα πιο άχαρα πράγματα σ’ αυτόν τον κόσμο.

Ορισμένοι μάλιστα δε δίστασαν να προχωρήσουν ακόμα περισσότερο. Ενώ αναγνώριζαν το γεγονός πως οι πίτες ήταν τέλειες και τις τιμούσαν καθημερινά, ορκίζονταν πως η προσωπικότητα της κυρίας Λόβετ είχε μια σκοτεινή πλευρά, πως μπορούσαν να διακρίνουν κάτι εξαιρετικά απωθητικό κάτω από τα κολακευτικά χαμόγελά της και πως σε τελευταία ανάλυση δεν ήταν παρά μια «διαβολογυναίκα», που αν την προκαλούσες θα είχες να αντιμετωπίσεις ανεξέλεγκτες καταστάσεις.

Στις δώδεκα και πέντε ακριβώς ο πάγκος του καταστήματος της κυρίας Λόβετ ήταν γεμάτος και το αχνιστό άρωμα των πιτών απλωνόταν σε όλη την περιοχή, κάνοντας τους άστεγους να αναστενάζουν.

«Ρε συ, Τομπάια», είπε ένας νεαρός, μπουκωμένος με κρεατόπιτα, «πού εξαφανίστηκες όταν έφυγες από το γραφείο του κυρίου Σω; Μαύρα μάτια κάναμε να σε δούμε!»

«Κοίτα να δεις», είπε ο Τομπάια. «Πήγα λίγο παρακάτω. Αντί να μαδάω μαζί με τον δικηγόρο τα μαλλιά της κεφαλής του κοσμάκη, άρχισα να κουρεύω τα μαλλιά των δικηγόρων. Μια μικρή με χοιρινό, κυρία Λόβετ. Αχ, πουθενά δεν βρίσκονται πίτες σαν κι αυτές! Ε, μάγκα μου Κλιφτ;»

«Μια χαρά είναι. Το ξέρουμε, Τομπάια. Λοιπόν, αποφάσισες να γίνεις κουρέας;»

«Ναι. Δουλεύω στο κουρείο του Σουήνυ Τοντ , στην οδό Φλητ, πίσω απ’ τον Άγιο Ντάνσταν».

«Διάολος μεταμορφωμένος είσαι αδερφέ μου! Κοίτα, απόψε θα πάω σε μια γιορτή. Πρέπει να ντυθώ καλά και να ξυριστώ. Θα κάνω σεφτέ στο αφεντικό σου».

Ο Τομπάια έσκυψε και ψιθύρισε στο αφτί του νεαρού κλητήρα:

«Άσε καλύτερα!»

Ύστερα έφερε το δάχτυλο στα χείλια, πράγμα που σήμαινε πως η κουβέντα του έπρεπε να μείνει μυστική, χαιρέτησε και έφυγε βιαστικός για τη δουλειά του.

* * *

Βρισκόταν ήδη μπροστά στο κουρείο, όταν νόμισε πως άκουσε μια πνιχτή κραυγή. Στην αρχή δίστασε, έκανε ένα ενστικτώδες βήμα προς τα πίσω, αλλά ύστερα από καλύτερη σκέψη πέρασε το κατώφλι και μπήκε ορμητικά στο κατάστημα.

Το πρώτο πράγμα που τράβηξε την προσοχή του ήταν ένα καπέλο, αφημένο στο τραπεζάκι της αναμονής. Το δεύτερο, ένα μπαστούνι με χρυσή λαβή, ακριβώς δίπλα στο καπέλο.

Η πολυθρόνα του κουρέα ήταν άδεια και το πρόσωπο του Σουήνυ Τοντ είχε μιαν απίστευτα χυδαία έκφραση.

«Λοιπόν, Τομπάια», είπε τρίβοντας τα χέρια, όταν είδε τον νεαρό υπάλληλό του, «δεν μπόρεσες ν’ αντισταθείς. Τις έφαγες πάλι τις πιτούλες σου».

«Πώς το ξέρει;» σκέφτηκε ο Τομπάια. «Ναι, κύριε, πέρασα από τον φούρνο, αλλά δεν έμεινα πολύ».

«Άκου να δεις! Η μόνη δικαιολογία που μπορώ να δεχθώ για τις διαβολεμένες καθυστερήσεις σου είναι οι πίτες της κυρίας Λόβετ. Δεν είναι καταπληκτικές;»

«Ναι, κύριε, είναι. Αλλά, ξέρετε, κάποιος κύριος ξέχασε εδώ το καπέλο και το μπαστούνι του».

«Δίκιο έχεις», είπε ο Σουήνυ Τοντ και αρπάζοντας το μπαστούνι τον χτύπησε τόσο δυνατά που τον πέταξε στο πάτωμα. «Μάθημα δεύτερο Τομπάια: δεν σχολιάζουμε ποτέ πράγματα που δεν μας αφορούν. Μπορείς να σκέφτεσαι ό,τι θέλεις, αλλά θα λες πάντα ό,τι θέλω εγώ».

«Δεν αντέχω άλλο!» φώναξε το αγόρι. «Αν με ξαναχτυπήσεις έτσι, θα σου δείξω εγώ, Σουήνυ Τοντ. Θα...»

«Τι θα; Ξεχνάς τη μάνα σου;»

«Λες πως έχεις στο χέρι τη μάνα μου, αλλά δεν καταλαβαίνω γιατί και δεν σε πιστεύω. Θα σε παρατήσω κι ό,τι θέλει ας γίνει. Θα πάω να μπαρκάρω, θα πάω όπου ’ναι. Μόνο να μην είμαι σ’ αυτό το μπουντρούμι».

«Έτσι, ε; Τότε, αγόρι μου, πρέπει να σου εξηγήσω μερικά πράγματα. Θα σου πω γιατί έχω στο χέρι τη μάνα σου και μετά κάνε ό,τι θέλεις. Πέρσι τον χειμώνα, που χιόνιζε δέκα οχτώ βδομάδες συνέχεια, εσύ κι η μάνα σου σκυλοπεινούσατε. Τότε ήτανε που την είχε πάρει ο κύριος Κινγκ να του καθαρίσει το σπίτι. Καλό άνθρωπος, χρυσή καρδιά, αλλά και αυστηρός. Δεν συγχώρησε ούτε θα συγχωρήσει ποτέ καμιά βρομοδουλειά».

«Θυμάμαι», είπε ο Τομπάια. «Δεν είχαμε να φάμε και χρωστούσαμε μια γκινέα για νοίκια. Αλλά η μητέρα βρήκε και τη δανείστηκε και ξεχρεώσαμε».

«Έτσι σου είπανε; Όντως τα νοίκια πληρώθηκαν, αλλά η γκινέα δεν ήταν δανεική. Αν θες να ξέρεις, η μάνα σου έκλεψε ένα ασημένιο κηροπήγιο από το σπίτι του καλού ανθρώπου. Το ξέρω. Μπορώ να το αποδείξω. Σκέψου το, Τομπάια, και συμμαζέψου, αγόρι μου!»

«Λυπηθείτε μας», είπε το αγόρι. «Θα τη σκοτώσουν!»

«Θα τη σκοτώσουν!» ούρλιαξε ο Σουήνυ Τοντ. «Σίγουρα θα τη σκοτώσουν. Να είσαι βέβαιος. Θα την κρεμάσουνε. Στην κρεμάλα θα τελειώσει, ακούς; Σκέψου, λοιπόν, πως αν με αναγκάσεις να το ξαναθυμηθώ, θα γίνεις φονιάς της μάνας σου. Γιατί, σου το λέω, δεν θα περιμένω να τη δικάσουν. Θα αντικαταστήσω εγώ ο ίδιος τον δήμιο και θα την καθαρίσω την ίδια στιγμή».

«Όχι, όχι τέτοιο πράγμα!»

«Δεν σ’ αρέσει, ε; Δεν σε βολεύει. Τότε βούλωσέ το και δεν έχεις να φοβηθείς τίποτα. Μην με αναγκάσεις να κάνω τέτοια πράξη. Δεν θέλω να γίνω φονιάς».

«Δεν θα πω τίποτα. Δεν θα πω τίποτα».

«Έτσι μπράβο! Τώρα πάρε το καπέλο και το μπαστούνι και βάλε τα στο ντουλάπι. Εγώ θα λείψω για λίγο. Αν έρθει κανείς, πες του πως λείπω και πως θα γυρίσω σε μια ώρα. Και το νου σου στο μαγαζί».

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

ΤΗΝ ΙΔΙΑ ΩΡΑ που διαδραματιζόταν η παραπάνω σκηνή, ένας ψηλός, γεροδεμένος και αριστοκρατικός άνδρας έκανε την εμφάνισή του στην οδό Φλητ, ακολουθούμενος από ένα τεράστιο λυκόσκυλο. Ξαφνικά σταμάτησε μπροστά στο κουρείο, είπε κάτι στον σκύλο του, που κάθισε ήσυχα ήσυχα δίπλα στην πόρτα, και μπήκε μέσα. Ο υποπλοίαρχος Θόρνχηλ –έτσι έλεγαν τον περαστικό– ήταν γενναίος άνθρωπος. Αλλά όσο γενναίος κι αν ήταν δεν μπόρεσε να μην νιώσει κάτι δυσοίωνο να σέρνεται βαθιά μέσα στα σπλάχνα του, όταν αντίκρισε το πρόσωπο του κουρέα, που ετοιμαζόταν να χτυπήσει για δεύτερη φορά το τρομαγμένο αγόρι. Ο Σουήνυ Τοντ αντιλήφθηκε την παρουσία του υποψήφιου πελάτη και η αιμοβόρα έκφραση του προσώπου του μαλάκωσε στην στιγμή για να μεταβληθεί σ’ ένα προσποιητό χαμόγελο.

«Θέλετε ξύρισμα, κύριε. Αμέσως. Χίλια συγνώμη για την ακαταστασία! Προσπαθούσα να μάθω σ’ αυτό το άτακτο αγόρι πως δεν θα προκόψει αν δεν γίνει εργατικός σαν κι εμένα, κι αν δεν διαβάζει καθημερινά τη Βίβλο. Περάστε, κύριε, καθίστε!»

Ο Θόρνχηλ κάθισε στην καρέκλα του κουρέας και ο Τοντ άρχισε να ακονίζει το ξυράφι του, καρφώνοντας το φιδίσιο βλέμμα του στη μορφή του πελάτη του.

«Μα, δεν μου λέτε, κύριε», είπε ο μπαρμπέρης μ’ ένα ψόφιο χαμόγελο, «πάντα έτσι μελαψός είστε ή...»

«Όχι», τον διέκοψε ο Θόρνχηλ. «Ήμουν στην Ινδία. Μόλις έφτασα. Επί τη ευκαιρία, γνωρίζετε μήπως κάποιον Ώκλυ, κατασκευαστή γυαλιών μυωπίας; Μου είπαν πως μένει κάπου εδώ γύρω. Πρέπει να παραδώσω ένα μικρό πακέτο σε κάποιον της οικογενείας του».

Τα μάτια του Σουήνυ έλαμψαν.

«Είστε πολύ τυχερός, κύριε! Γνωρίζω πού μένει ο Ώκλυ. Έχει ένα μικρό κατάστημα με δύο βιτρίνες στην οδό Φόρε», είπε και ύστερα, γυρίζοντας προς το αγόρι:

«Συγνώμη, καλέ μου Τομπάια, το ξέχασα εντελώς. Πάρε, αγόρι μου, δύο πένες και πήγαινε στο κατάστημα της κυρίας Λόβετ να φας δύο από εκείνες τις πίτες που σου αρέσουν. Με την ησυχία σου. Έχεις μισή ώρα καιρό».

Το αγόρι έγινε καπνός.

Ο Θόρνχηλ θύμισε στον Τοντ πως είχε πάει εκεί για να ξυριστεί.

«Μα βέβαια, κύριε. Σε λίγο θα σας έχω τελειώσει εντελώς! Όμως τα γένια σας έχουν μακρύνει πολύ. Μια στιγμή να φέρω ένα άλλο ξυράφι».

Ο μπαρμπέρης μπήκε στο μικρό ιδιαίτερο που φύλαγε τα εργαλεία της δουλειάς του.

Ένα ελαφρό τρίξιμο ακούστηκε και...

...η καρέκλα ήταν άδεια.

Ο Θόρνχηλ είχε εξαφανιστεί.

Ακολούθησαν σπασμωδικά γαυγίσματα και ξυσίματα στην πόρτα. Ο Τοντ παραμέρισε τα κουρτινάκια, έχωσε την αηδιαστική μούρη του στο άνοιγμα και είδε το σκυλί να δείχνει τα δόντια και τα νύχια του. Άρπαξε ένα ρόπαλο και άνοιξε για να δώσει ένα καλό μάθημα στο ανήσυχο ζώο. Δεν πρόλαβε. Ο πιστός φίλος του Θόρνχηλ εισέβαλε στο κουρείο.

Αφού οσμίστηκε κάθε γωνιά, την προσοχή του τράβηξε το καπέλο του αφεντικού του, αφημένο στο τραπεζάκι της αναμονής. Ο χυδαίος μπαρμπέρης δεν μπόρεσε ν’ αντιδράσει ούτε κι αυτή τη φορά. Απλά είδε το ζώο να αρπάζει στο στόμα του το απομεινάρι του κυρίου του και να σαλτάρει στον δρόμο.

Μιχάλης Παπαντωνόπουλος: Σπάνιες οι δοκιμές, σπάνιες και οι λύσεις

Πολλές φορές μέσα στη νύχτα ακούς τους ήχους που περιμένεις ν' ακούσεις αυτή βέβαια είναι μια κατάσταση εντελώς φανταστική σαν τις πληγές στο σώμα των δέντρων όμως από κάπου πρέπει να ξεκινάει κανείς [...]

(Από το βιβλίο Ζ.Δ. Αϊναλής: Αποσπάσματα, Εκδ. Γαβριηλίδης, σελ. 146)

Ο μοντερνισμός υπήρξε τέλος και όχι αρχή για την ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Αυτή η παράδοξη –εν πολλοίς– πεποίθηση τρέφει τις ρίζες της βαθιά στην αναγνωστική συνείδηση του υπογράφοντος. Συνεπώς: σήμερα, είναι δυνατόν να χρησιμοποιήσει ο καλλιτέχνης τον μοντερνισμό (και εδώ εννοώ άπαντα τα μοντερνιστικά κινήματα, ανεξαρτήτως αποχρώντος λόγου) ως άμεσο φορέα καταγωγής του έργου του και να δεξιωθεί σε αυτό τους μοντερνιστές Δασκάλους του, δίχως η ακραιφνής ουσία του κυρίαρχου –κατά το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα– ρεύματος να στρεβλωθεί –ή και να εκφυλιστεί ακόμη– όπως συνέβη με τον μεταμοντερνισμό, στις περιπτώσεις όπου ο τελευταίος εκφράστηκε ως η στερημένη νοήματος έκφανση του καθαυτού μοντερνισμού;

Αν η απάντηση στο εν λόγω ερώτημα προκύπτει αρνητική, τότε ο σύγχρονος καλλιτέχνης οφείλει να μελετήσει το δίδαγμα των ανθρώπων που επωμίστηκαν –ή αξιώθηκαν– τον ρόλο του Δασκάλου για τους ίδιους τους μοντερνιστές και να το εξελίξει προς διαφορετικές κατευθύνσεις από αυτές που το οδήγησαν οι άμεσοι –χρονολογικά– πρόγονοί του. Η παραπάνω άρνηση προϋποθέτει ως ελατήρια δύναμη μια παραδοχή με όρους πίστης: την αμετάκλητη παρακμή των ιστορικών λογοτεχνικών ειδών και την αναζήτηση μιας «άλλης» δοκιμής, καθώς είναι βέβαιο: όσες οι δοκιμές, τόσες και οι λύσεις.

Νομίζω πως με αυτήν ακριβώς τη διάθεση σχεδίασε τα Αποσπάσματά του ο Ζ.Δ. Αϊναλής: προφανώς αρθρώνοντας τον ποιητικό λόγο του στο μέτρο της αφήγησης. Ας δούμε όμως καλύτερα την επιλογή του: μια αφηγηματική γραμμή που καταστρατηγεί την ίδια την ουσία της· δεν ενδιαφέρεται να εξιστορήσει, μόνο να ξεδιπλώσει πτυχές μιας τυχαίας ψυχοσύνθεσης στην άτακτη παράθεση εφιαλτών και πόθων. Και ο στόχος δεδηλωμένος: η υπέρβαση της ποίησης μέσα από την εκφορά πεζών κειμένων –όπου η στίξη απουσιάζει σχεδόν καθολικά– και τα οποία δεν στέργουν να συγκροτήσουν ένα σπονδυλωτό σώμα.

Ως εδώ, τίποτε το πρωτόγνωρο. Ειδικά αν αναλογιστούμε πως καταπιανόμαστε –ως αναγνώστες, δημιουργοί και κριτικοί– με μια νεότερη εθνική λογοτεχνία, που οικοδομήθηκε σε σπαράγματα, σημειώσεις και σχεδιάσματα· που ανέδειξε σε εμβληματική μορφή εκείνον τον καλλιτέχνη που, αμέσως μόλις αρχίσει να δουλεύει ένα έργο του, συνειδητοποιεί πως μένοντας μακριά από το μυστηριώδες και λαμπερό πρότυπό του, παράγει κάτι μοναδικά διαφορετικό· μα αυτή η συνθήκη δεν μπορεί παρά να ταπεινώνει βαθιά έναν ποιητή που θεωρεί μεγαλύτερο χρέος του την ακριβή εκπλήρωση των πνευματικών του επιδιώξεων.

Συνέπεια –ίσως– της παραπάνω ιδέας αποτελούν τα κείμενα της πρώτης ενότητας του βιβλίου (Der Spiegel im Spiegel). Παρά τη μορφή και την πολυσέλιδη έκτασή τους, τα συγκεκριμένα χωρία σε καμία περίπτωση δεν συνιστούν διηγήματα ή πεζογράφημα – ούτε βέβαια poème en prose με την «τεχνική» έννοια του όρου, για να προλάβω την εναλλακτική πιθανότητα που εγείρεται στη σκέψη του αναγνώστη. Το ίδιο θα ισχύσει τόσο για τα κείμενα του δεύτερου μέρους –που επιγράφονται Κάθε πρωί, Πέντε ποιήματα για την...– όσο και για εκείνα της τρίτης και τελευταίας ενότητας: την Αστική Γεωγραφία.

Θα ήταν επιπόλαιο να τα θεωρήσει κανείς τυπικά πεζά ποιήματα, εφόσον ο ρόλος της αφήγησης σε αυτά είναι ουσιαστικά πιο καίριος απ' ό,τι συνήθως στο εν λόγω ποιητικό είδος. Θα έλεγα –και όχι άδικα, νομίζω– πως τα Αποσπάσματα ως τελική εκτέλεση δεν είναι τίποτε άλλο από εξαπάτηση. Πρόκειται για κείμενο χωρίς κεφάλι ή ουρά. Άπαντα τα μέλη του λειτουργούν αμοιβαία και συμπληρωματικά. Μπορούμε να εφαρμόσουμε πάνω του μία τομή σε οποιοδήποτε σημείο. Και τότε, ο δημιουργός θα μείνει με τις φαντασιώσεις του, ο κριτικός με το χειρόγραφο και ο αναγνώστης με την ανάγνωσή του. Αν αφαιρέσουμε τίτλους, μότο και αναθήματα, υλικά που προσποιούνται τους σπόνδυλους σε αυτόν τον ζωντανό οργανισμό, τα μέρη της τρομώδους φαντασίας που εδώ αποκαλείται Αποσπάσματα συνενώνονται δίχως κόπο.

Η απόπειρα του Αϊναλή να καταγράψει σκηνές από τη σύγχρονη ζωή ενός προβεβλημένου Εγώ στα όρια μιας εύκαμπτης ποιητικής πρόζας, προσαρμοσμένης στα λυρικά κινήματα της ψυχής, στους παράφορους κλυδωνισμούς της φαντασίας και τα άγρια ξεσπάσματα της συνείδησης, και υπαγορεύοντας τους τόνους μιας μουσικής χωρίς αντίστιξη, εκφράζει σίγουρα κάτι περισσότερο από τη νεορομαντική διάθεση του κατακερματισμένου ατόμου – τόσο ως καλλιτεχνικό ένστικτο όσο και ως πολιτικό αίτημα που επανέρχεται μέσα στη Νύχτα του 21ού αιώνα.

Είναι περιττό να αναλωθεί κανείς σε ήδη γνωστά αντικείμενα συλλογισμού, όπως στην εξωτερική παράσταση του κόσμου που αδυνατεί να συγκροτήσει ένα ενιαίο όλον, στην εσωτερική συνοχή του υποκειμένου και τα συναφή. Περιορίζομαι να σημειώσω πως τα Αποσπάσματα δεν κραυγάζουν την αποτυχία του υποκειμένου να κατακτήσει την ενότητά του, αλλά τη βαθιά αδυναμία του να διεκδικήσει έστω αυτή την προοπτική.

Η εμμονή στο ύψιστο ιδεώδες του ρομαντισμού μπορεί να είναι το κλειδί στην ανάγνωση των ποιητικά μεταγραμμένων αποσπασμάτων ενός μυθιστορήματος που δεν ολοκλήρωσε ποτέ ο Αϊναλής. Ωστόσο, πίσω από την πόρτα βρίσκεται ένα ανθρώπινο ον σε πλήρη απόγνωση· και τότε, πάντα μέτρο του ανθρώπου –οντολογικά, καλλιτεχνικά και πολιτικά– γίνεται ο ίδιος ο Άνθρωπος: η ελλιπής εκτίμηση των δυνατοτήτων και αδυνατοτήτων του. Και πάλι: τίποτε το πρωτόγνωρο μπορεί να επικαλεστεί κάποιος. Ας παραφράσω: σπάνιες οι δοκιμές, σπάνιες και οι λύσεις.

Εφ. "Η Αυγή", 14/6/2009

Σρέτσκο Κοσοβέλ: 12 ποιήματα (Poetix τχ. 3, Άνοιξη 2010)

Πάνω απ’ το άσυλο

Πάνω απ’ το άσυλο αρμενίζει
ένα φεγγάρι φεγγαροχτυπημένο.
Μια αντρική σκιά βαδίζει
στον κήπο τον κατάλευκο απ’ το φως
κρατώντας το συλλογισμένο
πιγούνι της. Μα, δες αλλιώς
ετούτη την σκηνή∙ καλειδοσκοπικά:
χαρτονομίσματα και μετοχές χορεύουνε μπροστά του,
σ’ ένα ουράνιο τόξο που φλέγεται και πάει.
Ένας πρώην τραπεζίτης,
δέσμιος της γραφειοκρατίας,
βαδίζει τώρα συντροφιά με το φεγγάρι
το φεγγαροχτυπημένο,
πίσω απ’ τον κατάλευκο
μαντρότοιχο του ασύλου.

Αυτό, λοιπόν, θα πει ελευθερία: τη φρικτή
ελευθερία να διασχίζεις
πίσω από τ’ αθέατα τείχη
της διευρυμένης ανθρώπινης συνείδησης,
που ξεδιπλώνεται στην τρομερή,
στην αχανή επικράτεια της σκέψης.



Αυτοκτονία μπροστά σε καθρέφτη

Αυτοκτονία μπροστά σε καθρέφτη.
Μιαν έντρομη ψυχή.
Στα μαύρα δάση ο άνεμος θρηνεί.
Τη νύχτα, συντρίβει την καρδιά μου η καταιγίδα.

Πνεύμα μου, είσαι ο Ιπτάμενος Ολλανδός∙
επιστρέφεις διαρκώς στο πρωταρχικό σκοτάδι,
μεθυσμένο από τ’ ανέμου την τρέλα.
Έξω, σφυρίζει έναν σκοπό ο αστυνομικός.

Φρικτό να ’σαι αδελφός της καταιγίδας!
Φρικτό να ’σαι του ασημένιου ήλιου αδελφός.
Πνεύμα μου, μείνε ψυχρό και σφαγιασμένο∙
μην ψάχνεις σε μέλη νεκρά τη σωτηρία.

Μέσα στο δάσος περπατώ. Μαύροι οι κορμοί.
Δυο δέντρα γέρνουν τα κλαδιά και τα πουλιά τους.
Χάσκει από πάνω ζοφερό το χάσμα του κόσμου.
Αφουγκράζομαι: σκύβω το κεφάλι εντός του.



Έι, εσείς

Έι, εσείς, για δείτε εδώ: βρέχει στις στέγες της Λιουμπλιάνας
και οι νοικοκυραίοι κλείνουν τις γκρίζες κουρτίνες τους και

κρύβουν τον ήλιο.

Καίγεται η Εντινόστ* στην Τεργέστη.
Και ο Χριστός πηγαίνει στην Κοινωνία των Εθνών.
Όχι ο καλός και όμορφός Χριστός·
όχι αυτός με το ακάνθινο στεφάνι της αγάπης.
Εμφανίστηκε ένας Ψευδοχριστός στη Γενεύη.
Πώς είπατε; Βρέχει και στη Γενεύη;
Ο Χριστός περπάτησε δίπλα στους σκοτεινούς επαναστάτες.
Νάτος στον γκρίζο δρόμο, στην άκρη!
Διώχνει Γραμματείς και Φαρισαίους.
Πυροβολεί και σκοτώνει.
Πυροβολεί και σκοτώνει.
Ω, εσύ, συνεσταλμένο πρόβατο του λευκού έθνους!
Τολμάς ν’ αντικρίσεις τον εαυτό σου στο τζάμι;

* Η πρώτη σλοβενική καθημερινή εφημερίδα που κυκλοφόρησε στην Τεργέστη, το 1876. Η έκδοσή της διακόπηκε βιαίως από το ιταλικό φασιστικό καθεστώς, το 1928.



Συνομιλία στο λυκόφως

Φράξαμε τα παράθυρα.
Λευκά οδοφράγματα.
Οι αυτόχθονες Αμερικάνοι
δεν ξέρουν καν τον νόμο της βαρύτητας.
Κι όμως: σκάει δυναμίτιδα
και στη Νόβαγια Ζέμλια.*
Ε, κύριε, με το αστραχάν καπέλο!
Δεν υπάρχει μέσος όρος
ανάμεσα σε Παλιό και Νέο.
Ο Κόσμος είναι ή παλιός ή νέος.
Λάμνει μία χρυσή βάρκα στον ορίζοντα.
Φυσικοί νόμοι = ηθική;;;
Ο κόσμος θα γίνει κατανοητός
και χωρίς τη φυσική.
Άνθρωποι κρέμονται
απ’ τους στύλους του τηλέγραφου.
Είσοδος: ένα δηνάριο.
Βρέχει.
Ο άνθρωπος μιλάει στον κόσμο:
σ’ ένα αχυρώνα έξω απ’ το παράθυρο.

* Ρωσική νήσος και το ομώνυμο αρχιπέλαγος στην Αρκτική.



Γιατί να θυμώσω;

Γιατί να θυμώσω;
Επειδή έσπασε το ρολόι;
Ο ήλιος μού δείχνει την ώρα.
Το πνεύμα συλλέγει εντυπώσεις.
Αναζητώ κινούμενες εικόνες.

Το γεγονός σάς εξορίζει από την τέχνη.
Κουράγιο, σύντροφοι! Κουράγιο!
Ό,τι χρειάζεστε, σας το προσφέρει
απλόχερα η οδύνη.
Διώχνουμε τον εθνικισμό
σκούζοντας εν χορώ σαν γάτες.
Το μάτι γυρεύει την εικόνα του στο νερό:
εκεί που το πνεύμα μου γαληνεύει.

Πράσινη, ασάλευτη
η αγάπη σου, σαν
είδωλο στο νερό.
Χ.Π.

Περνώ δίπλα από δέντρα σκοτεινά
με βάρκα χρυσή.
Τινάζομαι: σπινθήρας ηλεκτρικός.
Laissez faire.
Γιατί να θυμώσω
με τον ήλιο;
Να πάνε όλοι στο διάβολο!
Ψέματα ο εθνικισμός.
Ψέματα κι η Κοινωνία των Εθνών.

Κάθε φορά που απελπίζομαι μέχρι θανάτου
σκέφτομαι, εσένα, κορίτσι λευκό.
Πράσινες είναι όλες οι εντυπώσεις.
Πράσινη, ασάλευτη
κι ευγενική η αγάπη σου,
όπως τα πράσινα είδωλα στο νερό.
Το πνεύμα συλλέγει εντυπώσεις.
Το ψόφιο πράγμα! Το μάτι σε λήθαργο…
Ένα πνεύμα ενεργό συλλέγει εικόνες.
Δες πίσω· και τώρα, μπρος!
Το γεγονός σάς εξορίζει από την τέχνη.
Κουράγιο, σύντροφοι! Κουράγιο!
Διαθέτω όσο θάρρος διαθέτουν τρεις άντρες μαζί.
Περνάω με βάρκα χρυσή.
Χρειάζεται μόνο
να ανασυρθώ απ’ την οδύνη.



Η Λιουμπλιάνα κοιμάται

Κόκκινο χάος: πλησιάζει η νέα ανθρωπότης!
Η Λιουμπλιάνα κοιμάται.
Σβήνει σε λάμψη κόκκινη η Ευρώπη.
Νεκρές οι τηλεφωνικές γραμμές.
Μα αυτή η συσκευή δεν έχει καλώδιο!
Κατάτυφλο άλογο.
[Τα μάτια σας σχεδιασμένα
από Ιταλό ζωγράφο.]
Πύργοι λευκοί υψώνονται
πίσω από σκοτεινιασμένα τείχη. Παλίρροια.
Βυθίζεται η Ευρώπη σε απόκρημνο τάφο.
Ερχόμαστε σαν θύελλα.
Μ’ αέρια δηλητηριώδη.
[Τα χείλη σας μοιάζουν με φράουλες.]
Η Λιουμπλιάνα κοιμάται.
Ο οδηγός του τραμ κοιμάται.
Διαβάζουν Τα Νέα της Σλοβενίας
στο καφενείο «Η Ευρώπη».
Ακούγεται ο κρότος απ’ τις μπίλιες του μπιλιάρδου.



Εκπορνευόμενη κουλτούρα

Χούφταλα χορτασμένα, πώς ξεπουλήσατε μια ολόκληρη ζωή,
πώς υπήρξατε κάτι διαφορετικό απ’ ό,τι είχατε ονειρευτεί;
Εγώ απελπίζομαι τρεις φορές τη μέρα:
βλαστημώ και καταριέμαι τους πάντες·
ακόμη κι εμένα.
Ο Ναπολέων εκστρατεύει κατά της Ρωσίας.
Δες πώς μαραίνονται
τα κόκκινα τριαντάφυλλα του φθινοπώρου.
Τι; Δεν πας όπου φυσάει ο άνεμος;
Μα είσαι ηλίθιος;
Αυτό είναι το αληθινό πρόσωπο του ανθρώπου:
καθαρό σαν ήλιο φθινοπώρου
που καθρεφτίζεται σε μάτια βουρκωμένα.
(Τα δάκρυα είναι σαν τα νομίσματα!)
Εκείνος –μαύρος βασιλιάς στην σκακιέρα–
αναζητάει τον σωσία του.
Πρωί πρωί ξεκινάει για το Παρίσι.



Καταστροφή

Ψέματα, ψέματα η Ευρώπη, ψέματα!
Μόνο η καταστροφή μπορεί να την εξοντώσει!
Μόνο η καταστροφή.
Κοινοβούλια, Καθεδρικοί:
ψέματα, ψέματα η Ευρώπη, ψέματα!
Κι η αλληλεγγύη των λαών: ψέματα,
ψέματα η Ευρώπη, ψέματα.

Καταστρέψτε! Καταστρέψτε
τα μουσεία με τους Φαραώ, καταστρέψτε
τους θρόνους των Καλλιτεχνών.
Ψέματα, ψέματα, ψέματα.
Ω, ο Καθεδρικός της Αγίας Σοφίας.*
Οι νεκροί θα σώσουν
την Ευρώπη. Ω κάτωχροι
εσείς νεκροί, φρουροί της Ευρώπης.
Ω ψέματα, ψέματα, ψέματα.

Καταστρέψτε, καταστρέψτε, καταστρέψτε!
Εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν,
κι ακόμη: ψέματα, ψέματα η Ευρώπη, ψέματα.
Καταστρέψτε, καταστρέψτε, καταστρέψτε!

* Μεγαλοπρεπής Καθεδρικός Ναός στο Κίεβο. Ανοικοδομήθηκε τον 11ο αιώνα μ.X.



Η πυραμίδα

Σαν πτώμα σε τύμβο
μαρμάρινο.
Χρυσά δολάρια στην καρδιά του.
Άμμος καίει τα μάτια μας.
Ένας κινητήρας
βουίζει, βουίζει, βουίζει
στα δόντια μου.
Πίσω απ’ τον βράχο η φλόγα μαίνεται, μαίνεται,
μαίνεται.
Η διαδικασία παραγωγής χρυσού προσαρμόζεται κοινωνικά.
Αυτό είναι το τέλος της εξέλιξης.
Το τέλος, άνθρωπε!
Αχ, άνθρωπε!
Ένας άνθρωπος με καρδιά χρυσαφένια
στέκεται
στην κορυφή της λευκής πυραμίδας.



Γκρίζο

Γκρίζο των δρόμων,
γκρίζο της πέτρας
το χρώμα της καρδιάς μου.

ΒΗΜΑΤΑ ΝΕΚΡΑ ΦΥΛΑΚΙΣΜΕΝΩΝ
ΑΚΟΥΓΟΝΤΑΙ ΕΝΤΟΣ ΤΟΥ.
ΘΕΣ ΝΑ ’ΣΑΙ Ο ΤΥΧΕΡΟΣ;
ΤΟΤΕ ΜΗΝ ΤΟ ΕΥΧΕΣΑΙ.

Δ Υ Ν Α Μ Ι Σ Μ Ο Σ

ΑΚΤΙΒΙΣΜΟΣ
Β
ΒΑΛΚΑΝΙΑ

A A'

' Εξπρεσιον(ισμός) της ζωής
'' Ασφυκτικός ο χώρος, οικονομική
καταδυνάστευση, πολιτική κ.λπ.
''' Θεμέλια του μέλλοντος

Β Β'

AA' – Καταπίεση
BB' – Δράση
[απόλυτα ίση με την] αληθινή εργασία

Φερδινάνδε, φόβε και τρόμε της Αστούριας*

* Επαρχία της βορειοδυτικής Iσπανίας.



Πεύκα

Πεύκα, τα πεύκα: φρίκη άλαλη∙
πεύκα: φρίκη άλαλη∙
πεύκα, πεύκα, πεύκα, πεύκα!

Πεύκα, πεύκα σκοτεινά, τα πεύκα:
φρουροί κάτω από βουνά,
σε πέτρινα λιβάδια
μουρμουρίζουνε βαθιά εξαντλημένα.

Και κάθε που γέρνει δύσμοιρη η ψυχή
–αίθρια νύχτα– πάνω από τα βουνά
ακούω φωνές πνιγμένες
και δεν μπορώ να κοιμηθώ τον ύπνο μου ξανά.

«Φάσματα πεύκα, φάσματα κουρασμένα,
πείτε μου: υποφέρουνε τ’ αδέλφια μου;
Ξεψυχά η μητέρα μου;
Κι ο πατέρας μου; Με αποζητά;»

Μα εκείνα: απάντηση καμιά· θροΐζουν
φάσματα κουρασμένα, φάσματα εφιαλτικά,
λες κι η μητέρα μου ξεψυχά,
λες κι ο πατέρας μου με αποζητά,
λες κι υποφέρουν τ’ αδέλφια μου.



Το χαμόγελο του Βασιλιά Νταντά

Διάταγμα Νο. 35:
αποδείχτηκε –εντελώς ξαφνικά–
πως ο κόκκινος ουρανός
συνιστά εγγενή κίνδυνο για το κράτος.
Εξ ου κι η νύχτα φυλακίζεται
στη μαύρη θάλασσα,
μόλις ο ήλιος παίρνει να δύσει.
Στον τάφο, επάνω στο χρυσό μωσαϊκό,
αστραφτεί το λυκόφως κόκκινο∙
κόκκινο δυνατό.
Ένα έρημο άλογο
περιπλανιέται πάνω από τον αγρό.
Οπτασία μέσα στον κόκκινο ουρανό!
Το άλογο δείχνει μελαγχολικό.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ

7 § ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΡΕΤΣΚΟ ΚΟΣΟΒΕΛ

§1
Σρέτσκο Κοσοβέλ [1904-1926]: ο «Σλοβένος Ρεμπώ». Κι όμως, δεν πρόκειται για διαφημιστικό υπερθεματισμό. H ποιητική διάνοια του Κοσοβέλ και του Ρεμπώ –κυρίως στο Μεθυσμένο Καράβι του τελευταίου– συλλαμβάνει μια γερασμένη, ετοιμοθάνατη Ευρώπη, η παρακμή της οποίας συνοδεύεται από τις φυσικές και κοινωνικές καταστροφές που προξενεί η καπιταλιστική προοπτική και η τεχνολογική ανάπτυξη ενός καινούργιου κόσμου. O Ευρωπαίος άνθρωπος, όσο κι αν αντιτίθεται στο επαπειλούμενο Κακό, όσο κι αν κρίνει ως τερατούργημα τον σύγχρονο πολιτισμό, δεν παύει να αναζητά εκείνη τη λασπωμένη γούβα, που είναι η Ευρώπη, δεν παύει να επιθυμεί τη συντριβή των καθεστηκύιων θεσμών και των φορέων της και να οραματίζεται τη γέννηση μιας Νέας Hπείρου, θεμελιωμένης σε ανθρωπιστικά ιδεώδη – γιατί η Ευρώπη είναι η αμετάκλητη μοίρα του.

§2
Ιμπρεσιονισμός – εξπρεσιονισμός – κονστρουκτιβισμός: οι προφανέστεροι –διαδοχικά– προσανατολισμοί της ποίησης του Κοσοβέλ. Ωστόσο, οι ταξινομήσεις της κριτικής σε τάσεις και σχολές είναι πολύ αφηρημένες, πολύ σχηματικές, για να περιγράψουν ένα τόσο σύνθετο ποιητικό έργο. Εξάλλου, τα συγκεκριμένα λογοτεχνικά ρεύματα συνδιαλέγονται γόνιμα μεταξύ τους και αλληλοσυμπληρώνονται με ντανταϊστικά, σουρεαλιστικά και φουτουριστικά στοιχεία, μέσα στο μεγάλο εργαστήριο των αρχών του 20ού αιώνα.

§3
Για τον Κοσοβέλ, η ποιητική διαδικασία ακολουθεί σπειροειδείς ρυθμούς και κατευθύνσεις – με εξαίρεση ίσως τα κονστρουκτιβιστικά ποιήματά του, τα περίφημα Kons. Μολονότι, στη συγκεκριμένη ενότητα, η κατεύθυνση της ποίησής του παραμένει εξπρεσιονιστική, τα ποιήματα καθαυτά αποκτούν τη μορφή κολάζ και μιαν αισθητική παρουσία ηθελημένα διαφορετική από τη συνήθη αντίληψη για το Ωραίο. H μείξη στοιχείων από όλα τα πρωτοποριακά λογοτεχνικά κινήματα που εμφανίστηκαν στην Ευρώπη, στις αρχές του 20ού αιώνα, συνιστά την ιδιόρρυθμη –και πιθανώς μοναδική στο είδος της– αβανγκάρντ ποίηση του Κοσοβέλ.

§4
Ο Σλοβένος ποιητής έρχεται σε επαφή –μέσω του λογοτεχνικού περιοδικού Zenit– με θεωρητικά κείμενα του ρωσικού κονστρουκτιβισμού. Όμως, η ποίησή του διαφοροποιείται σημαντικά από τη ρωσική αβανγκάρντ. O Κοσοβέλ αντιλαμβάνεται την έννοια του κονστρουκτιβισμού ως έναν συγκερασμό εξπρεσιονισμού, φουτουρισμού και ντανταϊσμού. Κρίνει πως μπορεί να τον επεξεργαστεί και να τον διαμορφώσει σε μια ηθική βάση πάνω στην οποία θα οικοδομηθούν αρμονικά οι ανθρώπινες σχέσεις και συγχρόνως, συναισθάνεται βαθιά την κρίση της Παλαιάς Τάξης: η Ευρώπη βρίσκεται στα πρόθυρα ενός νέου Κατακλυσμού.

§5
H κιβωτός «Ευρώπη», αυτό το πλοίο των τρελών, είναι καταδικασμένο να συντριβεί. H σύγχρονη αστική κοινωνία –και η τέχνη που την εκφράζει– σάπια και δίχως ηθικό ή αισθητικό έρεισμα, θα πασχίσει την αναγέννησή της στο προλεταριάτο, το οποίο εκπροσωπεί τις καινούργιες ηθικές και κοινωνικές αξίες. Όμως η δυναμική του τελευταίου θα απελευθερωθεί μέσα από την κάθαρση της πολιτείας, την οποία φέρνει η πλήρης κατάλυση του καπιταλιστικού μοντέλου οργάνωσής της. Mόνο τότε –και μόνον έτσι– μια νέα μορφή ουμανισμού θα ανοίξει τις πύλες της στην ανθρωποκεντρική Ευρώπη. Μια τέτοια σύλληψη του κόσμου αποκαλύπτει τον ουτοπικό στοχασμό του Κοσοβέλ και τη θεμελιώδη διαφοροποίησή του από την «τεχνολογική» αισιοδοξία του φουτουρισμού.

§6
Ο Κοσοβέλ υπερασπίζεται την κατάλυση κάθε μικροαστικού φορέα που λυμαίνεται την ουσία της τέχνης και του πολιτισμού. Eν τούτοις, δεν απορρίπτει τον συναισθηματισμό, τον λυρικό συμβολισμό και την παράδοση εν γένει. Δεν εξυμνεί το Παρόν· δεν αποθεώνει την ταχύτητα, τη δύναμη, τη βία, τον πόλεμο και την ομορφιά της μηχανής. Όχι μόνο δεν κόβει τους δεσμούς του με την παράδοση, αλλά ενίοτε υιοθετεί τους «τρόπους» της για να διαμορφώσει το αυστηρά προσωπικό του ιδίωμα. Στα χέρια του, η παράδοση μετατρέπεται σε ζωντανό οργανισμό, δοκιμάζει τα όρια και τις δυνατότητές της, αποδιαρθρώνεται και εξελίσσεται με ασυνήθιστους και ευφάνταστους νόμους.

§7
Ο αναγνώστης βρίσκεται μπροστά σε ένα έργο, στο οποίο η αίσθηση του «χαμένου κέντρου» είναι κυρίαρχη∙ σε ένα έργο που υπερασπίζεται την απολυτότητα της ύπαρξης, ένα έργο προφητικό στη σύλληψη και εκφορά της τραγωδίας «άνθρωπος», που υψώνει τον καθρέφτη της συλλογικότητας για να κατοπτριστεί εντός του το Άτομο.

Νικολάι Γκόγκολ: Το ημερολόγιο ενός τρελού [30 Φεβρουαρίου - Ίδιο έτος - Ημερομηνία 25 - Ημ 34 Μα]

Μαδρίτη, 30 Φεβρουαρίου

Επιτελούς, βρίσκομαι στην Ισπανία! Τα πάντα συνέβησαν τόσο γρήγορα ώστε δεν έχω προλάβει ακόμα να συνειδητοποιήσω την κατάσταση. Η ισπανική αντιπροσωπεία έφτασε νωρίς σήμερα το πρωί. Μπήκα στην άμαξά τους. Οφείλω να παραδεχτώ πως με παραξένεψε η ασυνήθιστη βιασύνη τους. Αναπτύξαμε υπερβολική ταχύτητα, με συνέπεια να βρεθούμε μέσα σε μισή ώρα μόλις στα ισπανικά σύνορα. Βέβαια, θα μου πείτε πως όλη η Ευρώπη πλέον έχει γεμίσει με σιδηροδρομικές γραμμές και ατμομηχανές, ενώ και τ’ ατμόπλοια ακόμα κινούνται με μεγαλύτερη ταχύτητα από τις άμαξες.

Παράξενη χώρα η Ισπανία! Μόλις μπήκαμε στην πρώτη αίθουσα, είδα πλήθος κόσμου με ξυρισμένα κεφάλια. Έκρινα αμέσως πως επρόκειτο για ευγενείς ή στρατιώτες. Στο μεταξύ, η συμπεριφορά του καγκελάριου, ο οποίος σημειωτέον με κρατούσε απ’ το χέρι, μου φάνηκε εξαιρετικά παράξενη∙ κάποια στιγμή μ’ έσπρωξε σ’ ένα μικρό δωμάτιο και είπε: «Μείνε εδώ∙ συνέχισε ν’ αποκαλείς τον εαυτό σου ‘βασιλιά Φερδινάνδο’ και θα δεις πώς σου βγάζω την ιδέα απ’ το ξερό σου το κεφάλι». Γνώριζα ασφαλώς πως η εν λόγω απειλή συνιστούσε δοκιμασία κι έτσι επέμεινα στον τίτλο που απέδιδα στον εαυτό μου. Ίσως γι’ αυτό να μου κατάφερε δύο δυνατά χτυπήματα στην πλάτη με το μπαστούνι του ο καγκελάριος∙ λίγο έλειψε να ουρλιάξω από τον πόνο. Συγκρατήθηκα όμως, γιατί θυμήθηκα πως αυτή η συμπεριφορά συνιστούσε μέρος του παραδοσιακού εθιμοτυπικού που ακολουθείτο με ευλάβεια στους κύκλους των ιπποτών, ειδικά όταν κάποιος ήταν έτοιμος να ανέβει στις υψηλότερες βαθμίδες του αξιώματος – και στην Ισπανία τα ήθη και τα έθιμα των ιπποτών τηρούνται αυστηρά μέχρι σήμερα. Μόλις έμεινα μόνος, αποφάσισα ν’ ασχοληθώ με τις υποθέσεις του κράτους. Ανακάλυψα πως Ισπανία και Κίνα είναι η ίδια και η αυτή χώρα. Από άγνοια και μόνο, κάποιοι ακόμα τις θεωρούν δύο ξεχωριστά βασίλεια. Σας συμβουλεύω όλους να γράψετε τη λέξη «Ισπανία» και θα διαβάσετε «Κίνα» στο χαρτί. Ανησυχώ όμως ιδιαιτέρα εξαιτίας ενός φαινόμενου που θα λάβει χώρα στο εγγύτατο μέλλον. Συγκεκριμένα, αύριο στις 7 η ώρα, η γη θα καθίσει επάνω στο φεγγάρι. Το προέβλεψε και ο διάσημος Άγγλος χημικός, Ουέλινγκτον. Για να είμαι ειλικρινής, συχνά ταραζόμουν όταν σκεφτόμουν πόσο εύθραυστο είναι το φεγγάρι και πόσο εύκολο να συντρίβει. Το φεγγάρι κατασκευάστηκε στο Αμβούργο, μα έχει πολλές ατέλειες. Το έφτιαξε ένας κουτσός ξυλουργός – ένας κατάφωρα ηλίθιος άνθρωπος που δεν είχε ιδέα πώς φτιάχνονται τα φεγγάρια. Χρησιμοποίησε ρετσινωμένο σκοινί και κακής ποιότητος ελαιόλαδο∙ εξ ου και αυτή η έντονη δυσοσμία που απλώνεται σ’ όλη τη γη και αναγκάζει τους κατοίκους του πλανήτη μας να κλείνουν τη μύτη τους. Ιδού γιατί το φεγγάρι είναι τόσο εύθραυστο, με φυσική συνεπεία να μην μπορεί να ζήσει άνθρωπος στην επιφάνειά του, παρά μόνο μύτες. Γι’ αυτό δεν βλέπουμε τις μύτες μας – επειδή όλες βρίσκονται στο φεγγάρι. Μόλις, λοιπόν, αναλογίστηκα πως η γη συνιστά ένα βαρύ ουράνιο σώμα και πως θα λιώσει κυριολεκτικά τις μύτες μας, πως θα τις κάνει σκόνη, αν καθίσει επάνω στο φεγγάρι, πανικοβλήθηκα∙ φόρεσα αμέσως τις μακριές κάλτσες και τα παπούτσια μου κι έσπευσα στο μέγαρο της καγκελαρίας για να δώσω εντολή στα σώματα ασφαλείας να προβούν στις απαραίτητες κινήσεις προκειμένου ν’ αποτραπεί η προσσελήνωση της γης. Οι ευγενείς με τα ξυρισμένα κεφάλια, το πλήθος των οποίων συνάντησα μπαίνοντας στο κτίριο, ήταν ευφυέστατοι άνθρωποι, κι έτσι, μόλις αναφώνησα: «Κύριοι, ας σώσουμε το φεγγάρι∙ η γη θέλει να καθίσει επάνω του!» κινητοποιήθηκαν αμέσως όλοι για να εκτελέσουν την ηγεμονική μου προσταγή.

Πολλοί απ’ αυτούς σκαρφάλωσαν στον τοίχο και προσπάθησαν να κατεβάσουν το φεγγάρι. Την ίδια στιγμή μπήκε στο μέγαρο ο καγκελάριος. Μόλις τον αντίκρισαν οι ευγενείς σκορπίστηκαν στους γύρω χώρους τρέχοντας. Μόνο εγώ έμεινα ασάλευτος στη θέση μου, ως βασιλιάς που ήμουν. Προς μεγάλη μου έκπληξη, όμως, ο καγκελάριος με χτύπησε με το μπαστούνι του και με οδήγησε πίσω στο δωμάτιο μου. Τέτοια εξουσία έχουν τα λαϊκά ήθη κι έθιμα στην Ισπανία!


Ίδιο έτος. Ιανουάριος που ακολούθησε τον Φεβρουάριο.

Δεν θα καταλάβω ποτέ τι είδους χώρα είναι πραγματικά αυτή η Ισπανία. Τα έθιμα του λαού και οι κανόνες της Αυλής είναι εξαιρετικά ασυνήθιστα. Δεν καταλαβαίνω τίποτα. Τίποτα! Σήμερα μου ξύρισαν το κεφάλι, παρόλο που εγώ ούρλιαζα με όλες μου τις δυνάμεις πως δεν ήθελα να γίνω μοναχός. Τι συνέβη μετά, όταν άρχισαν να μου ρίχνουν κρύο νερό στο κεφάλι, ομολογώ πως δεν θυμάμαι. Ποτέ στη ζωή μου δεν δοκίμασα τόσο φριχτά βασανιστήρια. Λίγο έλειψε να τρελαθώ – δυσκολεύτηκαν ιδιαίτερα να με κρατήσουν ακίνητο. Η σημασία της εν λόγω παράξενης συνήθειας μού κρατήθηκε μυστική. Πρόκειται για άκρως ηλίθιο και παράλογο έθιμο. Η ανοησία των βασιλιάδων που δεν φρόντισαν να το καταργήσουν μού είναι ακατανόητη. Κρίνοντας από τις δυσμενείς συνθήκες που αντιμετώπισα, εικάζω πως βρέθηκα στα χέρια της Ιεράς Εξέτασης και πως ο άντρας τον οποίο θεωρούσα ως καγκελάριο του κράτους ήταν τελικά ο Μέγας Ιεροεξεταστής. Ωστόσο ακόμα δεν μπορώ να καταλάβω πώς είναι δυνατόν ο βασιλιάς της χώρας να περάσει από Ιερά Εξέταση. Πιθανώς η Γαλλία να έχει κάποια ανάμειξη στην υπόθεση και κυρίως ο Πολινιάκ – αυτός ο σκύλος! Έχει ορκιστεί να με παραδώσει στον θάνατο, κι ώσπου να τα καταφέρει δεν θα πάψει να με καταδιώκει. Μα εγώ, φίλε μου, γνωρίζω πολύ καλά πως δεν είσαι τίποτα περισσότερο από ένα υποχείριο των Άγγλων. Δεν λέω – έξυπνος λαός οι Άγγλοι και ανακατεμένοι στα πάντα. Όλος ο κόσμος ξέρει πως κάθε φορά που η Αγγλία μυρίζει μια πρέζα ταμπάκο, η Γαλλία φτερνίζεται.


Ημερομηνία 25

Σήμερα ήρθε ο Μέγας Ιεροεξεταστής στο δωμάτιό μου∙ μόλις άκουσα από μακριά τα βήματά του, κρύφτηκα κάτω από μια καρέκλα. Είδε πως δεν ήμουν μέσα και άρχισε να φωνάζει. Πρώτα είπε: «Ποπρίτσιν!» Δεν απάντησα. Ύστερα είπε: «Αξέντι Ιβάνοφ! Αξιωματούχε! Ευγενή!» Έμεινα σιωπηλός. «Φερδινάνδε Όγδοε, βασιλιά της Ισπανίας!» Ήμουν έτοιμος να βγάλω έξω το κεφάλι μου, μα σκέφτηκα: «Όχι, αδερφέ μου, δεν θα μ’ εξαπατήσεις. Δεν θα ρίξεις πάλι νερό στο κεφάλι μου». Όμως πρόλαβε και με είδε και με ανάγκασε να βγω απ’ την κρυψώνα μου χρησιμοποιώντας το μπαστούνι του. Το καταραμένο! Σε τρελαίνει στον πόνο κυριολεκτικά. Εν τούτοις, η ανακάλυψη μου πως κάθε κόκορας κρύβει μια Ισπανία κάτω απ’ τις φτερούγες του με αποζημίωσε για τον πόνο που υπέμεινα. Ο Μέγας Ιεροεξεταστής αποχώρησε οργισμένος και απείλησε να μου επιβάλει κάποια φοβερή τιμωρία.

Μόνο περιφρόνηση μπόρεσα να αισθανθώ για την ανίσχυρη κακία του∙ κι αυτό, γιατί γνωρίζω πολύ καλά πως ενεργεί σαν μηχανή, σαν όργανο των Άγγλων.


Ημ 34 Μα Πρώην 349 Φεβρουλαρ.

Όχι, δεν έχω άλλη δύναμη ν’ αντέξω. Θεέ μου! Τι θα μου κάνουν; Ρίχνουν κρύο νερό στο κεφάλι μου. Ούτε καν με προσέχουν: δεν με βλέπουν∙ δεν με ακούνε. Γιατί με βασανίζουν; Τι θέλουν από μια εξαθλιωμένη ύπαρξη σαν τη δική μου; Και τι μπορώ να τους δώσω; Δεν έχω τίποτα. Δεν μπορώ να υπομείνω άλλο τα βασανιστήρια στα οποία με υποβάλλουν∙ το κεφάλι μου πονάει και τα πάντα γυρίζουν μπρος τα μάτια μου. Σώστε με! Πάρτε με αποδώ! Δώστε μου τρία άλογα γρήγορα σαν τον άνεμο! Ανέβα πάνω, αμαξά, χτυπήστε κουδουνάκια, καλπάστε άλογά μου και πάρτε με μακριά, όσο πιο μακριά – φτάνει να μην βλέπω τίποτα απ’ αυτόν εδώ τον κόσμο! Αχ, ήδη ο ουρανός γέρνει στέγη από πάνω μου∙ ένα άστρο τρεμοσβήνει πέρα στον ορίζοντα∙ ένα δάσος με μαύρα τα δέντρα του στο φεγγαρόφωτο περνάει από δίπλα μου∙ κυανή ομίχλη γλιστράει κάτω απ’ τα πόδια μου∙ τα σύννεφα αντηχούν από μουσική∙ στη μια πλευρά απλώνεται η θάλασσα – στην άλλη, η Ιταλία. Στο βάθος, διακρίνω τα σπίτια των Ρώσων χωρικών. Εκείνο εκεί δεν είναι το πατρικό μου; Η μητέρα μου δεν είναι αυτή που κάθεται στο παράθυρο; Μητέρα, μητέρα! Σώσε τον δύστυχο γιο σου! Χύσε ένα δάκρυ πάνω στο άμοιρο κεφάλι του. Δες πώς τον βασανίζουν! Σφίξε τον φτωχό ορφανό στην αγκαλιά σου! Δεν βρίσκει γαλήνη πουθενά σ’ αυτόν τον κόσμο. Τον κυνηγάνε παντού – από τόπο σε τόπο. Μητέρα, μητέρα! Λυπήσου το άρρωστο παιδί σου! Αχ! Γνωρίζετε πως ο μπέης του Αλγερίου έχει μια φλύκταινα κάτω απ’ τη μύτη του;

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ

Νικολάι Γκόγκολ: Το ημερολόγιο ενός τρελού [86 Μαρτωβρίου - Χωρίς ημερομηνία - Δεν θυμάμαι ημερομηνία - Ημερομηνία 1η]

86 Μαρτωβρίου. Μεταξύ μέρας και νύχτας.

Σήμερα ήρθε ο κλητήρας και με κάλεσε –επιτακτικά– να παρουσιαστώ στην υπηρεσία μου. Εδώ και τρεις βδομάδες δεν είχα πατήσει το πόδι μου στο γραφείο. Όμως οι άνθρωποι είναι άδικοι – λογαριάζουν τα πάντα με τις βδομάδες. Πρόκειται για πρακτική που ανακάλυψαν οι Εβραίοι, γιατί ο ραβίνος τους πλενόταν εκείνη τη στιγμή. Συμμορφώθηκα στην απαίτησή του μόνο και μόνο για το αστείο του πράγματος. Ο τμηματάρχης νόμιζε πως θα έσκυβα ταπεινά το κεφάλι μπροστά του και θα ζητούσα συγχώρεση∙ όμως εγώ τον κοίταξα αδιάφορα, ούτε θυμωμένα ούτε μειλίχια, και κάθισα ήσυχα ήσυχα στη θέση μου, λες και δεν τον είδα καν. Έριξα μια ματιά σε όλον αυτόν τον συρφετό γραφιάδων γύρω μου και αναλογίστηκα: «Αν ξέρατε ποιος βρίσκεται ανάμεσά σας! Κύριε των δυνάμεων! Τι σαματά θα κάνατε! Ακόμα κι ο τμηματάρχης θα υποκλινόταν μπροστά στην Εξοχότητά μου, όπως κάνει κάθε φορά που βλέπει τον διευθυντή». Ένας σωρός εγγράφων υψωνόταν στο τραπέζι μπροστά μου∙ έπρεπε να κάνω την περίληψή τους, όμως εγώ δεν κούνησα ούτε το μικρό μου δαχτυλάκι. Υστέρα από λίγη ώρα δημιουργήθηκε φοβερή αναστάτωση στο γραφείο. Αμέσως κυκλοφόρησε η είδηση πως από στιγμή σε στιγμή θα κατέφτανε ο διευθυντής. Πολλοί από τους υπαλλήλους άρχισαν να συναγωνίζονται μεταξύ τους, στην προσπάθεια που κατέβαλλε καθένας ξεχωριστά ώστε να τραβήξει την προσοχή του ανώτερού του και να κερδίσει –γιατί όχι;– ακόμα και την εύνοιά του. Εγώ, πάλι, δεν κουνήθηκα απ’ τη θέση μου. Μόλις μπήκε στην αίθουσα, οι πάντες έσπευσαν να κουμπώσουν τα σακάκια τους∙ εγώ έμεινα όπως ήμουν. Τι σημαίνει διευθυντής; Να σηκωθώ εγώ μπροστά του; Ποτέ. Τι διευθυντής είναι; Φελλός είναι∙ όχι διευθυντής. Ένας απλός, συνηθισμένος φελλός – τίποτα παραπάνω. Το καταχάρηκα μόλις μου έφεραν ένα έγγραφο να το υπογράψω. Νόμιζαν πως θα έγραφα απλώς το όνομά μου στην άκρη του χαρτιού. Γραφέας τάδε κ.λπ. Λάθος! Στο πάνω μέρος του εγγράφου, εκεί που υπογραφεί συνήθως ο διευθυντής, εγώ υπέγραψα φαρδιά-πλατιά: Φερδινάνδος Η΄. Έπρεπε να βλέπατε τη σιωπή που απλώθηκε στον χώρο. Εγώ όμως έκανα ένα νεύμα με το χέρι μου και είπα: «Κύριοι, δεν χρειάζεται να τηρείτε όλη αυτήν την εθιμοτυπία». Κατόπιν, βγήκα έξω και πήρα τον δρόμο για το σπίτι του διευθυντή. Απουσίαζε από την οικία του. Ο υπηρέτης θέλησε να μου απαγορεύσει την είσοδο, όμως εγώ του μίλησα κατά τέτοιον τρόπο που κυριολεκτικά σάστισε και αναγκάστηκε να με αφήσει να περάσω. Πήγα κατ’ ευθείαν στο μπουντουάρ της Σοφίας. Καθόταν μπροστά από έναν καθρέφτη. Μόλις με αντίκρισε, πετάχτηκε όρθια ξαφνιασμένη κι έκανε ένα βήμα προς τα πίσω. Δεν της ανέφερα πως ήμουν ο βασιλιάς της Ισπανίας, όμως τη διαβεβαίωσα πως, αν με ακολουθούσε, την περίμενε ανείπωτη ευτυχία που ούτε καν τη φανταζόταν, κι ακόμα, πως θα μέναμε μαζί για πάντα παρά τα τεχνάσματα και τις ραδιουργίες των εχθρών μας. Δεν ήθελα να της πω κάτι άλλο και βγήκα από το δωμάτιο. Αχ, πόσο πανούργα πλάσματα είναι τελικά οι γυναίκες! Τώρα γνωρίζω την αληθινή τους φύση. Μέχρι στιγμής κανείς δεν ήξερε ποιον αγαπάει πραγματικά μια γυναικά. Είμαι ο πρώτος που το ανακάλυψε: ε, λοιπόν, τον διάβολο αγαπάει. Μάλιστα∙ και δεν υπάρχει καμία αμφιβολία περί τούτου. Αυτά που γράφουν οι σοφοί είναι ανοησίες – δηλαδή πως η γυναικά είναι αυτό κι εκείνο και το άλλο. Αγαπάει τον διάβολο. Αυτό είναι όλο και τίποτα παραπάνω. Βλέπεις μια γυναίκα να κάθεται στην πρώτη σειρά στο θεωρείο και να παρακολουθεί με τα φασαμέν της. Νομίζεις πως κοιτάζει εκείνον τον καλοφτιαγμένο, επιβλητικό άντρα με το παράσημο στο στήθος; Ούτε κατά διάνοια! Αυτή κοιτάζει τον διάβολο που στέκεται πίσω απ’ την πλάτη του. Τον διάβολο που κρύφτηκε στο φράκο του και της κάνει δελεαστικά νεύματα με το δάχτυλό του. Και τον παντρεύεται. Μα την αλήθεια! Τον παίρνει γι’ άντρα της. Όλο αυτό το σκυλολόι αξιωματούχων –παιδιά σεβάσμιων οικογενειών– χαμοκυλιέται και περιφέρεται στην Αυλή. Διατείνονται πως είναι πατριώτες και ζητούν ν’ αυξηθεί ο μισθός τους. Για το χρήμα πουλάνε τη μάνα τους, τον πατέρα τους, τον Θεό τον ίδιο, αν χρειαστεί. Κενόδοξοι έμποροι της θρησκείας – γιατί κάτω από τη γλώσσα υπάρχει μια μικρή φλύκταινα μέσα στην οποία λουφάζει ένα σκουλήκι σε μέγεθος κεφαλιού καρφίτσας. Κι όλα αυτά τα κάνει ένας κουρέας στην οδό Μπιζελιών∙ δεν θυμάμαι τ’ όνομά του αυτήν τη στιγμή, μα είναι γνωστό πως συνεργάζεται με μια μαία για να διαδώσουν τον Μωαμεθανισμό σε ολόκληρο τον κόσμο∙ συνέπεια του εν λόγω σχεδίου συνιστά το γεγονός πως ένας μεγάλος αριθμός των κατοίκων της Γαλλίας έχει ασπαστεί την πίστη του Μωάμεθ.


Χωρίς ημερομηνία. Εκείνη η μέρα δεν είχε ημερομηνία.

Βάδιζα ινκόγκνιτο στη λεωφόρο Νέφσκι. Πέρασε με την άμαξά του ο Αυτοκράτορας. Όλος ο κόσμος έβγαλε το καπέλο του – ακόμα κι εγώ. Ωστόσο προσπάθησα να μην αποκαλύψω την ταυτότητά μου: πως ήμουν ο βασιλιάς της Ισπανίας. Θεώρησα ανάρμοστη εκ μέρους μου μια τέτοια κίνηση, καθότι πρώτα έπρεπε να παρουσιαστώ στην Αυλή. Με συγκράτησε επίσης το γεγονός πως δεν φορούσα την ισπανική εθνική φορεσιά. Αν είχα τουλάχιστον έναν μανδύα! Θέλησα ν’ απευθυνθώ γι’ αυτόν τον σκοπό σε έναν ράφτη, όμως η εν λόγω κάστα επαγγελματιών αποτελείται πραγματικά από ηλίθιους. Επιπλέον, παραμελούν τη δουλειά τους, ψευτοανακατεύονται στα πολιτικά και χασομερούν. Γι’ αυτό κι εγώ έφτιαξα έναν μανδύα από την καινούργια επίσημη στολή μου, την οποία είχα φορέσει μόνο δύο φορές. Όμως για να μην μου στήσουν καμιά παγίδα αυτοί οι σκιτζήδες, κλειδαμπάρωσα τις πόρτες στο σπίτι μου για να μην με δει κανείς και τον έφτιαξα μόνος. Εφόσον το κόψιμο έπρεπε να είναι εντελώς διαφορετικό, πήρα ένα ψαλίδι κι έσκισα σε κομμάτια τη στολή μου.


Δεν θυμάμαι ημερομηνία. Ο διάβολος ξέρει μόνο ποιον μηνά έγιναν όλα αυτά.

Τώρα ο μανδύας είναι έτοιμος. Μόλις τον φόρεσα, η Μαύρα έβαλε τις φωνές. Δεν θα παρουσιαστώ ακόμα στην Αυλή∙ η ισπανική αντιπροσωπεία δεν έχει φτάσει μέχρι στιγμής. Δεν αρμόζει να παρουσιαστώ χωρίς συνοδεία. Η εμφάνισή μου θα χάσει σε μεγαλοπρέπεια και επιβλητικότητα. Απ’ ώρα σε ώρα περιμένω τα μέλη της αντιπροσωπείας.


Ημερομηνία 1η

Η υπερβολική αργοπορία της άφιξής τους μ’ έχει αφήσει κυριολεκτικά κατάπληκτο. Ποια μπορεί να είναι η αιτία αυτής της καθυστέρησης; Πιθανώς ν’ αναμιγνύεται η Γαλλία σ’ αυτήν την ιστορία. Πάντοτε είναι εχθρικά διακειμένη απέναντί μας. Πήγα στο ταχυδρομείο να ρωτήσω αν είχε φτάσει η ισπανική αντιπροσωπεία. Ο διευθυντής του ταχυδρομείου πρόκειται για άνθρωπο εντελώς ηλίθιο – δεν ξέρει τι του γίνεται. «Όχι», μου αποκρίθηκε, «δεν υπάρχουν Ισπανοί πρεσβευτές εδώ. Αν όμως θέλετε να τους γράψετε επιστολή, θα τη στείλουμε, εφόσον μας καταβάλετε το απαραίτητο αντίτιμο». Να πάρει ο διάβολος! Τι τη θέλω την επιστολή; Πρόκειται καθαρά περί ανοησίας. Επιστολές γράφουν οι φαρμακοποιοί, αφού βουτήξουν πρώτα τη γλώσσα τους στο ξίδι∙ ειδάλλως, το πρόσωπό τους γεμίζει φλύκταινες.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ

Νικολάι Γκόγκολ: Το ημερολόγιο ενός τρελού [3, 5, 8 Δεκεμβρίου - 2000: 43 Απριλίου]

3 Δεκεμβρίου

Των αδυνάτων αδύνατον! Αυτός ο γάμος δεν θα γίνει. Πρόκειται για άθλια κουτσομπολιά. Τι πάει να πει θαλαμηπόλος; Ένας τιμητικός τίτλος είναι μόνο∙ τίποτα το απτό, δηλαδή, που μπορεί κάποιος να το δει ή να το διαχειριστεί. Επειδή είναι θαλαμηπόλος, δεν σημαίνει ότι έχει και τρίτο μάτι στο μέτωπο. Ούτε πως η μύτη του είναι από χρυσάφι∙ ούτε η δική μου είναι, ούτε κανενός άλλου. Δεν τρώει ούτε βήχει μ’ αυτήν∙ απλώς μυρίζει και φτερνίζεται. Θα ήθελα να κατανοήσω την ουσία αυτού του μυστηρίου: πώς ξεκινούν όλες αυτές οι διακρίσεις; Γιατί εγώ να είμαι αξιωματούχος; Ίσως να είμαι πράγματι κόμης ή στρατηγός κι απλώς να παρουσιάζω διαφορετική εικόνα. Ίσως να μην ξέρω καν ποιος είμαι ή τι. Η ιστορία βρίθει τέτοιων παραδειγμάτων: πόσες φορές δεν αποδείχθηκε, εντελώς ξαφνικά, πως ένα ανθρωπάκι με κοινή καταγωγή, ένας αστός ή χωριάτης, επρόκειτο τελικά για λόρδο ή βαρόνο; Ας υποθέσουμε, λοιπόν, πως εμφανίζομαι αναπάντεχα κάποια μέρα φορώντας στολή στρατηγού, με επωμίδες και στους δύο ώμους και γαλάζια ταινία σταυρωτά στο στήθος∙ τότε ποια μελωδία θα τραγουδήσει η αγαπημένη μου; Τότε ο πατέρας της –ο διευθυντής μας– τι θα πει; Ω, είναι φιλόδοξος! Μασόνος είναι, το δίχως άλλο! Το κρύβει επιμελώς, μα τον έχω καταλάβει εγώ. Κάθε φορά που δίνει το χέρι του για χειραψία, απλώνει μόνο τα δυο του δάχτυλα. Δεν θα μπορούσε να με αναγορεύσει ο Αυτοκράτορας, αυτήν τη στιγμή κιόλας, σε γενικό διοικητή ή στρατηγό; Θα ήθελα μόνο να μάθω γιατί είμαι αξιωματούχος. Γιατί; Τίποτα άλλο.


5 Δεκεμβρίου

Σήμερα το πρωί διάβασα τις εφημερίδες. Παράξενα πράγματα συμβαίνουν στην Ισπανία. Δεν μπόρεσα να τα καταλάβω κι όλα. Φημολογείται πως χήρεψε ο βασιλικός θρόνος και πως οι ευγενείς δυσκολεύονται στην επιλογή διαδόχου. Ξέσπασαν εξεγέρσεις. Όλα αυτά μου φαίνονται τουλάχιστον παράξενα. Πώς μπορεί να χηρέψει ένας θρόνος; Φημολογείται πως μια δόνα θ’ ανέβει στον θρόνο. Των αδυνάτων αδύνατον! Μονό ένας βασιλιάς μπορεί να κάθεται στον θρόνο. Λέγεται πως δεν υπάρχει βασιλιάς, μα κάτι τέτοιο ακούγεται απίθανο. Δεν γίνεται βασίλειο χωρίς βασιλιά. Βασιλιάς υπάρχει, αλλά κρύβεται κάπου, άγνωστος, για λογούς προσωπικούς ή οικογενειακούς∙ ή μπορεί να τον αναγκάζουν οι γείτονες δυνάμεις, όπως η Γαλλία και άλλες χώρες, να παραμένει άφαντος∙ ή μπορεί να υπάρχουν κι άλλοι λόγοι.


8 Δεκεμβρίου

Ήμουν σχεδόν αποφασισμένος να πάω στο γραφείο, όμως διάφοροι συλλογισμοί με απέτρεψαν απ’ το να πραγματοποιήσω την αρχική μου πρόθεση. Ακόμα βασανίζουν τη σκέψη μου τα γεγονότα στην Ισπανία. Πώς είναι δυνατόν να καταλάβει το βασιλικό αξίωμα μια γυναίκα; Κάτι τέτοιο δεν θα συνέβαινε ποτέ στην Αγγλία. Αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη, οι πολιτικές αρχές θα τηρούσαν επικριτική στάση σ’ ένα τέτοιο ενδεχόμενο – ο Αυτοκράτορας της Αυστρίας, για παράδειγμα. Για να είμαι ειλικρινής, τα εν λόγω γεγονότα με συντάραξαν και με κλόνισαν τόσο πολύ, ώστε, όλη μέρα, μου ήταν απολύτως αδύνατον να προβώ και στην παραμικρή κίνηση. Η Μαύρα παρατήρησε πως ήμουν πολύ αφηρημένος στο τραπέζι. Η αλήθεια είναι πως απ’ την αφηρημάδα μου έριξα δυο πιάτα στο πάτωμα κι έγιναν χίλια κομμάτια. Μετά το δείπνο, αισθάνθηκα κάποια αδιαθεσία και πήγα έναν περίπατο στα υψώματα. Δεν κατέληξα πουθενά. Έμεινα ξαπλωμένος στο κρεβάτι μου σχεδόν όλη νύχτα και σκεφτόμουν τα γεγονότα στην Ισπανία.


Έτος 2000: 43 Απριλίου

Σήμερα είναι μια μέρα μεγαλοπρεπούς θριάμβου. Η Ισπανία έχει βασιλιά – βρέθηκε∙ κι είμαι εγώ. Μόλις σήμερα το έμαθα. Σαν να καταύγασε τη σκέψη μου κεραυνός. Δεν μπορώ να καταλάβω από πού κι ως πού φανταζόμουν τόσο καιρό πως ήμουν αξιωματούχος. Πώς μου καρφώθηκε μια τόσο παράλογη ιδέα στο μυαλό! Τυχερός ήμουν που δεν μ’ έκλεισαν στο φρενοκομείο. Τώρα τα πάντα είναι ξεκάθαρα. Πριν –δεν ξέρω γιατί– τα πάντα έμοιαζαν καλυμμένα μ’ ένα πέπλο ομίχλης. Όλα αυτά νομίζω ότι συμβαίνουν επειδή οι άνθρωποι πιστεύουν πως ο εγκέφαλος βρίσκεται μέσα στο κεφάλι. Σε καμία περίπτωση!
Τον ανθρώπινο εγκέφαλο τον φέρνει ο άνεμος από την Κασπία Θάλασσα. Στη Μαύρα ανακοίνωσα, για πρώτη φορά στη ζωή μου, ποιος πραγματικά είμαι. Μόλις άκουσε πως ο βασιλιάς της Ισπανίας –αυτοπροσώπως– στεκόταν μπροστά της, ύψωσε τα χέρια πάνω απ’ το κεφάλι της και λίγο έλειψε να πεθάνει απ’ την τρομάρα της. Η ανόητη! Δεν είχε δει ποτέ στο παρελθόν τον βασιλιά της Ισπανίας. Προσπάθησα να την καθησυχάσω και τη διαβεβαίωσα πως δεν ήμουν θυμωμένος μαζί της επειδή δεν μου καθάριζε καλά τα παπούτσια. Οι γυναίκες είναι ηλίθια όντα∙ είναι ανώφελο να πασχίζεις να κινήσεις το ενδιαφέρον τους για τα μεγάλα, για τα σπουδαία ζητήματα της ζωής. Φοβήθηκε γιατί νόμιζε πως όλοι οι βασιλιάδες της Ισπανίας μοιάζουν με τον Φίλιππο τον Β’. Ασφαλώς της εξήγησα πως ελάχιστες ομοιότητες υπάρχουν ανάμεσα σ’ εμένα κι εκείνον. Δεν πήγα στο γραφείο. Γιατί, στο διάβολο, να πήγαινα; Όχι, φίλοι μου, δεν θα με βρείτε εκεί ποτέ πια! Δεν θ’ αντιγράφω εγώ τ’ αναθεματισμένα έγγραφά σας.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ

Νικολάι Γκόγκολ: Το ημερολόγιο ενός τρελού [13 Νοεμβρίου]

13 Νοεμβρίου

Για να δούμε! Η επιστολή είναι ευανάγνωστη, ωστόσο στον γραφικό χαρακτήρα υπάρχει κάτι το σκυλίσιο.

Αγαπητή Φιντελ, ακόμη δεν μπορώ να συνηθίσω το κοινότατο όνομα που σου έδωσαν. Λες και δεν μπορούσαν να βρουν ένα πιο κατάλληλο. Φιντέλ, Ρόζα… ονόματα φτηνά, κακόγουστα! Μα ας αφήσω το εν λόγω ζήτημα. Δεν είναι η κατάλληλη στιγμή. Χαίρομαι ιδιαιτέρα που διατηρούμε αλληλογραφία.

Η επιστολή είναι ολόσωστα γραμμένη. Η στίξη και η ορθογραφία τηρούν τους απαραίτητους γραμματικούς και συντακτικούς κανόνες. Ούτε ο τμηματάρχης μας δεν γράφει τόσο απλά και με σαφήνεια, κι ας έχει φοιτήσει στο πανεπιστήμιο – όπως τουλάχιστον ισχυρίζεται ο ίδιος. Ας συνεχίσουμε την ανάγνωση.

Πιστεύω πως μια από τις πιο εκλεπτυσμένες χαρές που μπορεί να απολαύσει ο άνθρωπος σ’ αυτόν εδώ τον κόσμο είναι να μοιράζεται τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις εντυπώσεις του.

Χμ… το συγκεκριμένο χωρίο είναι από κάποιο βιβλίο που έχει μεταφραστεί από τα γερμανικά. Δεν θυμάμαι όμως τον τίτλο του.

Μιλάω εκ πείρας, μολονότι δεν έχω δει τον κόσμο πέρα απ’ την εξώπορτα του σπιτιού μας. Μήπως μου λείπουν οι χαρές και οι ανέσεις; Η κυρία μου, την οποία ο πατέρας της φωνάζει Σοφία, είναι τρελά ερωτευμένη μαζί μου.

Α, καλά! Ας μην μιλήσω καλύτερα!

Πολύ συχνά ο πατέρας της με χαϊδεύει. Πίνω τσάι και καφέ με γάλα. Αχ, αγαπητή μου, πρέπει να σου εξομολογηθώ πως δεν βρίσκω καμία ευχαρίστηση σ’ εκείνα τα μεγάλα, γλειμμένα κόκαλα που ροκανίζει με λαχτάρα στην κουζίνα ο Πολκάν. Μόνο τα κόκαλα της νερόκοτας είναι νόστιμα, κι αυτά μόνο όταν δεν τους έχει ρουφήξει κανείς το μεδούλι. Γίνονται πεντανόστιμα ειδικά αν τα συνοδεύσεις με λίγη σάλτσα∙ χωρίς κάπαρη ή άλλα χορταρικά. Δεν υπάρχει όμως χειρότερο πράγμα από την κακή συνήθεια που έχουν οι άνθρωποι να ταΐζουν τους σκύλους με βώλους ψωμιού. Κάθεται κάποιος στο τραπέζι, ζυμώνει έναν βώλο ψωμιού με τα βρώμικα δάχτυλά του, σε φωνάζει κοντά και σου χώνει τον βώλο στο στόμα. Οι καλοί σου τρόποι σ’ εμποδίζουν ν’ αρνηθείς την ευγενική προσφορά του και αναγκαστικά τον τρως. Με αηδία, με αποστροφή –σίγουρα!– μα τον τρως.

Να πάρει ο διάβολος! Τι ανοησίες είναι αυτές! Αυτά βρήκε να γράψει; Ας δούμε αν γράφει τίποτα πιο ενδιαφέρον στη δεύτερη σελίδα.

Θα ήθελα να σ’ ενημερώσω για το τι συμβαίνει εδώ μέσα. Ήδη σου μίλησα για το πιο σημαντικό άτομο στο σπίτι, το οποίο η Σοφία αποκαλεί «Μπαμπά». Πρόκειται για έναν πολύ παράξενο άνθρωπο.

Αχά! Εδώ είμαστε επιτέλους! Το ήξερα∙ τα σκυλιά αντιμετωπίζουν τα πάντα με διεισδυτική, πολιτική σχεδόν, ματιά. Για να δούμε, λοιπόν, τι λέει για τον «Μπαμπά».

…Πολύ παράξενο. Συνήθως είναι σιωπηλός∙ σπάνια μιλάει, όμως την προηγούμενη βδομάδα μονολογούσε διαρκώς: «Θα την πάρω ή όχι;» Στο ένα χέρι κρατούσε μια κόλλα χαρτί∙ το άλλο, το άπλωνε ανοιχτό, λες και επαιτούσε, κι επαναλάμβανε: «Θα την πάρω ή όχι;» Κάποια στιγμή ρώτησε κι εμένα: «Εσύ τι λες, Μέτζη; Εγώ δεν κατάλαβα τι εννοούσε∙ μύρισα τα παπούτσια του κι έφυγα. Μετά από μια βδομάδα, ήρθε στο σπίτι με το πρόσωπό του ν’ αστράφτει από ευτυχία. Το ίδιο πρωί τον επισκέφτηκαν ένα σωρό κύριοι με στολή και τον συνεχάρησαν. Στο τραπέζι, βρισκόταν σ’ εξαιρετική διάθεση – ποτέ μου δεν τον είχα δει πιο χαρούμενο. Έλεγε ανέκδοτα. Μόλις τέλειωσε το γεύμα, τέντωσε τον λαιμό του και είπε: «Για δες, Μέτζη! Τι είναι αυτό;» Εγώ είδα μια κορδέλα. Τη μύρισα – αλλά δεν είχε καμία μυρωδιά. Μετά την έγλειψα λίγο∙ ήταν κάπως αλμυρή.

Χμ… μου φαίνεται πως η σκυλίτσα παραείναι… Ξύλο που της χρειάζεται! Ώστε ο διευθυντής είναι φιλόδοξος! Θα πρέπει να λάβω σοβαρά υπόψη μου αυτό το στοιχείο.

Συγγνώμη, αγαπητή μου, πρέπει να διακόψω προσωρινά. Θα συνεχίσω αύριο την επιστολή μου.
Καλημέρα. Εδώ είμαι πάλι. Σήμερα η κυρία μου, η Σοφία…

Για να δούμε τι λέει για τη Σοφία. Ας διαβάσουμε παρακάτω!

… ήταν ασυνήθιστα ταραγμένη. Πήγε σε έναν χορό κι εγώ χάρηκα γιατί μπορούσα να σου γράψω, ενώ εκείνη έλειπε. Της αρέσει να πηγαίνει σε χορούς, παρόλο που εκνευρίζεται φοβερά όταν ντύνεται. Δεν μπορώ να καταλάβω, αγαπητή μου, τι είδους ευχαρίστηση βρίσκουν οι άνθρωποι σε αυτές τις κοινωνικές εκδηλώσεις. Η κυρία μου επιστρέφει στο σπίτι κατά τις έξι τα χαράματα και, κρίνοντας από το χλομό και αποστεωμένο πρόσωπό της, υποθέτω πως η καημένη δεν τρώει τίποτα όλη νύχτα. Εγώ –ειλικρινά σου μιλάω– δεν θα άντεχα μια τέτοια ζωή. Αν δεν μπορούσα να φάω πέρδικα με σάλτσα ή έστω μια φτερούγα ψητού κοτόπουλου, θα τρελαινόμουν. Ακόμα κι ο χυλός υποφέρεται∙ όμως τα καρότα, οι αγκινάρες και τα γογγύλια είναι πραγματικά απαίσια.

Το ύφος είναι άνισο. Στην αρχή, σου δημιουργεί την εντύπωση πως ο συγγραφέας της επιστολής είναι άνθρωπος. Ξεκινάει έξυπνα, όμως στο τέλος η σκυλίσια φύση ξεσπάει και αποκαλύπτεται. Θα διαβάσω άλλο ένα γράμμα. Αυτό εδώ είναι σχετικά μεγάλο και δεν έχει ημερομηνία.

Αχ, αγαπητή μου, τι χαρμόσυνος ο ερχομός της άνοιξης. Η καρδιά μου χτυπάει δυνατά σαν να περιμένει κάτι. Τ’ αυτιά μου βουίζουν διαρκώς∙ συχνά σηκώνω όρθιο το ένα μου πόδι για λίγα λεπτά και αφουγκράζομαι στην πόρτα. Εντελώς εμπιστευτικά σε πληροφορώ πως έχω πολλούς θαυμαστές. Μερικές φορές, κάθομαι στο παράθυρο και τους παρακολουθώ που περνούν από κάτω. Αχ, και να ’ξερες τι τέρατα υπάρχουν ανάμεσα τους. Ο ένας –άχαρο μαντρόσκυλο, με την ηλιθιότητα ζωγραφισμένη στο πρόσωπό του– βαδίζει στον δρόμο με απόλυτη σοβαρότητα και φαντάζεται πως πρόκειται για κάποιο πολύ σημαντικό ον, πάνω στο οποίο είναι στραμμένα όλα τα βλέμματα του κόσμου. Δεν του δίνω την παραμικρή προσοχή∙ προσποιούμαι πως καν δεν τον βλέπω. Και τι χυδαίος σκύλος! Πάει και κάθεται απέναντι από το παράθυρό μου! Αν στηριζόταν στα πίσω ποδιά του και κατόρθωνε να σταθεί όρθιος –πράγμα που πιθανώς δεν μπορεί να κάνει– θα περνούσε σε ύψος, τουλάχιστον κατά ένα κεφάλι, τον πατέρα της κυρίας μου, ο οποίος έχει πραγματικά επιβλητικό παράστημα. Ο θρασύς αυτός σκύλος φαίνεται επιπλέον άκρως απερίσκεπτος. Του γαβγίζω, μα εκείνος δείχνει να μην νοιάζεται για την αντίδρασή μου. Ειδάλλως, θα έκανε κάτι – θα ζάρωνε έστω το μέτωπό του! Αντιθέτως, βγάζει έξω τη γλώσσα του, κρεμάει τ’ αυτιά του και κοιτάζει προς το παράθυρό μου. Τι άξεστος χωριάτης! Αλλά μήπως νομίζεις, αγαπητή μου, πως η καρδιά μου μένει ασυγκίνητη μπροστά σ’ όλους αυτούς τους πειρασμούς; Αλίμονο, όχι! Έπρεπε να δεις εκείνον τον κομψό, μεγαλοπρεπή σκύλο που πέρασε τον φράχτη του γείτονα και μπήκε στην αυλή μας. Τρεζόρ τον λένε. Αχ, αγαπητή μου, τι υπέροχη μουσούδα που έχει!

Να πάρει ο διάβολος πάλι! Τι ανοησίες! Πώς είναι δυνατόν να μουτζουρώνει κάποιος μία λευκή κόλλα χαρτί με τέτοιους παραλογισμούς. Δώστε μου έναν άνθρωπο. Θέλω να δω έναν άνθρωπο! Χρειάζομαι πνευματική τροφή για να θρέψω και να αναζωογονήσω το πνεύμα μου∙ κι αντιθέτως: μόνο ηλιθιότητες βλέπω. Θα γυρίσω το φύλλο, μήπως γραφεί κάτι ενδιαφέρον στην άλλη πλευρά.

Η Σοφία καθόταν στο τραπέζι κι έραβε κάτι. Εγώ κοιτούσα έξω απ’ το παράθυρο και διασκέδαζα παρατηρώντας τους περαστικούς. Ξαφνικά μπήκε στο δωμάτιο ένας υπηρέτης και ανήγγειλε τον επισκέπτη: «Ο κύριος Τεπλόφ». «Ας περάσει!» αποκρίθηκε η Σοφία και με πήρε στην αγκαλιά της. «Αχ, Μέτζη∙ δεν ξέρεις τον επισκέπτη μας. Είναι μελαχρινός και ανήκει στη Βασιλική Αυλή. Και τι μάτια που έχει! Μαύρα και αστραφτερά σαν φλόγα». Η Σοφία έτρεξε στο δωμάτιό της. Ένα λεπτό αργότερα, ένας νεαρός κύριος με μαύρες φαβορίτες εμφανίστηκε στον χώρο. Πλησίασε στον καθρέφτη, έφτιαξε τα μαλλιά του και κοίταξε ένα γύρο στην αίθουσα. Εγώ γρύλισα, έκανα μεταβολή και επέστρεψα στη γωνιά μου. Η Σοφία επανήλθε στο σαλόνι και χαιρέτησε πρόθυμα τον νεαρό άντρα, ανταποδίδοντας την υπόκλισή του. Προσποιήθηκα πως δεν παρατήρησα τίποτα και συνέχισα να κοιτάζω έξω απ’ το παράθυρο. Έγειρα όμως ελαφρά το κεφάλι μου προς το μέρος τους για ν’ ακούσω τι έλεγαν. Αχ, αγαπητή μου! Με τι ανοησίες είχαν καταπιαστεί στη συζήτησή τους: πώς μια κυρία έκανε λάθος φιγούρα στον χορό∙ πώς ήταν ντυμένος κάποιος Μπαμπόφ , ο οποίος έμοιαζε με πελαργό μες στη στενή δαντέλα που φορούσε και παραλίγο μάλιστα να σωριαστεί στο πάτωμα, ενώ περπατούσε∙ πώς κάποια Λίντινα φαντάστηκε ότι είχε μάτια γαλανά, ενώ στην πραγματικότητα τα μάτια της ήταν πράσινα, και άλλα παρεμφερή θέματα. Τι σύγκριση μπορεί να γίνει μεταξύ Τρεζόρ και θαλαμηπόλου; Κύριε των δυνάμεων! Χαώδης διαφορά! Το πρόσωπο του αυλικού είναι πλατύ με μεγάλες, μαλλιαρές φαβορίτες, λες κι είναι τυλιγμένο με μαύρο μαντήλι. Απ’ την άλλη, ο Τρεζόρ έχει στενή μουσούδα κι ένα άσπρο σημάδι στο κέντρο του μετώπου. Η μέση του ενός δεν συγκρίνεται με του άλλου. Οι τρόποι, το βλέμμα κι η συμπεριφορά τους είναι εντελώς διαφορετικά. Χαώδης διαφορά! Δεν μπορώ να καταλάβω, αγαπητή μου, τι βρίσκει η κυρία μου στον Τεπλόφ∙ δεν μπορώ να καταλάβω γιατί έχει γοητευτεί τόσο πολύ απ’ αυτόν.

Μου φαίνεται πως κάτι δεν πάει καλά εδώ. Είναι αδύνατον να την έχει μαγέψει με τη γοητεία του. Ας δούμε τι λέει στη συνέχεια.

Αν της αρέσει αυτός ο αυλικός, τότε δεν βλέπω τον λόγο να μην της αρέσει και ο υπάλληλος που κάθεται στο γραφείο του πατέρα της. Αχ και να τον έβλεπες, αγαπητή μου. Σωστή χελώνα!

Ποιον υπάλληλο εννοεί;

Το όνομά του είναι εξαιρετικά ασυνήθιστο. Κάθεται πάντα στο ίδιο γραφείο και ξύνει μολύβια. Τα μαλλιά του μοιάζουν με δεμάτι άχυρο. Ο πατέρας της τον έχει για τα θελήματα.

Έχω την εντύπωση πως αυτό το μικρό βρομόσκυλο αναφέρεται σ’ εμένα. Μα από πού κι ως πού μοιάζουν τα μαλλιά μου με άχυρο;

Κάθε φορά που τον αντικρίζει, η Σοφία είναι αδύνατον να συγκρατήσει τα γέλια της.

Ψεύδεσαι, καταραμένο σκυλί! Τι χυδαία γλώσσα! Λες και δεν ξερώ πως η ζήλεια σε ωθεί σε αυτά σου τα λεγόμενα. Λες και δεν ξερώ ποιος φταίει γι’ αυτήν την εικόνα μου. Ο τμηματάρχης ευθύνεται για όλα αυτά. Μάλιστα, ο τμηματάρχης! Ο συγκεκριμένος άνθρωπος με μισεί αδιάλλακτα. Έχει συνωμοτήσει εναντίον μου∙ πάντοτε γύρευε τρόπο να με βλάψει. Θα διαβάσω άλλη μια επιστολή∙ ίσως να ξεκαθαρίσει το ζήτημα.

Αγαπητή μου Φιντέλ, συγχώρησέ με που δεν σου έγραψα εδώ και καιρό, όμως έπλεα σε πελάγη ευτυχίας. Πολύ σωστά επισημαίνει κάποιος συγγραφέας πως η αγάπη είναι η δεύτερη ευκαιρία στη ζωή. Συν τοις άλλοις, σημαντικές αλλαγές λαμβάνουν χώρα στο σπίτι μας. Ο νεαρός θαλαμηπόλος βρίσκεται κάθε μέρα εδώ. Η Σοφία είναι παραφορά ερωτευμένη μαζί του. Ο πατέρας της είναι ικανοποιημένος μ’ αυτήν την εξέλιξη. Άκουσα τον Γριγκόρι, που σκουπίζει τα πατώματα, να μονολογεί ως συνήθως κι έμαθα πως ο γάμος ορίστηκε να γίνει σύντομα. Ο πατέρας της επιθυμεί να την παντρέψει πάση θυσία με στρατηγό, θαλαμηπόλο ή συνταγματάρχη.

Να πάρει ο διάβολος! Δεν μπορώ να διαβάσω άλλο. Μιλάει διαρκώς για θαλαμηπόλους και στρατηγούς. Θα μου άρεσε να είμαι στρατηγός, όχι για να ζητήσω το χέρι της και τα συναφή∙ όχι, όχι, σε καμιά περίπτωση∙ θα ήθελα να γίνω στρατηγός για να δω από κοντά τις υποκλίσεις και την στάση προσοχής των φίλων και τις συνομωσίες των εχθρών προς το πρόσωπό μου. Κι ύστερα, θα ήθελα ν’ ανακοινώσω στα μέλη και των δυο αυτών κατηγοριών πως αξίζουν δικαιωματικά ένα φτύσιμό κατάμουτρα. Μα όλη αυτή η κατάσταση είναι εξοργιστική! Κι έκανα κομμάτια τις ηλίθιες επιστολές του βρομόσκυλου.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ

Νικολάι Γκόγκολ: Το ημερολόγιο ενός τρελού [11, 12 Νοεμβρίου]

11 Νοεμβρίου

Σήμερα κάθισα στο γραφείο του διευθυντή∙ διόρθωσα είκοσι τρεις πένες γι’ αυτόν και τέσσερις για κείνη, για την Εξοχότητά της, για την κόρη του δηλαδή. Του αρέσει να βλέπει μολύβια διάσπαρτα απλωμένα στην επιφάνεια του τραπεζιού. Τι κρύβεται μες στο κεφάλι του; Είναι απορροφημένος διαρκώς στη σιωπή του, μα δεν νομίζω πως του ξεφεύγει η παραμικρή κίνηση. Θα ήθελα να ξέρω τι συλλογίζεται, τι συμβαίνει πραγματικά μες στο κεφάλι του. Θα ήθελα να εξοικειωθώ με τον τρόπο ζωής όλων αυτών των κυρίων – να ζήσω από κοντά τους ακκισμούς, την αυλική συμπεριφορά και τις δραστηριότητες αυτών των κύκλων.

Σκέφτηκα επανειλημμένως ν’ ανοίξω συζήτηση με την Εξοχότητά του γι’ αυτά τα θέματα, μα ποιος διάβολος ξέρει γιατί κάθε φορά η γλωσσά μου με προδίδει και αρκείται να δώσει τη συνήθη μετεωρολογική αναφορά. Πόσο θα ήθελα να ρίξω μια ματιά στην αίθουσα υποδοχής∙ συχνά βλέπω την πόρτα της ανοιχτή. Αλλά και ένα δεύτερο πιο μικρό δωμάτιο από πίσω εξάπτει την περιέργειά μου. Τι εξαίσια διακοσμημένο που είναι! Γεμάτο καθρέφτες και πορσελάνινα αντικείμενα. Πόσο θα ήθελα να ρίξω μια ματιά στα διαμερίσματα της κόρης του∙ εκεί όπου η Αυτή Εξοχότητά της περιφέρεται κρατώντας το σκήπτρο. Να δω πώς είναι τακτοποιημένα τα μπουκαλάκια με τα αρώματα στο μπουντουάρ της και τα βαζάκια με τα λουλούδια που αναδύουν μια τόσο ευχάριστη, μεθυστική μυρωδιά, ώστε φοβάσαι κυριολεκτικά ν’ ανασάνεις τον αέρα του δωματίου. Να δω πώς είναι πεταμένο το φόρεμά της στο κρεβάτι – και είναι τόσο αιθέριο που συνιστά ύβρη και μόνο ο χαρακτηρισμός «φόρεμα»∙ μα, ας σταματήσω εδώ!

Σήμερα μου ήρθε στον νου μια σκηνή – κάτι σαν θεία επιφοίτηση. Θυμήθηκα τη συζήτηση μεταξύ δύο σκύλων που κρυφάκουσα στη λεωφόρο Νέφσκι. «Πάει καλά», σκέφτηκα∙ «τώρα θα τα μάθω όλα. Πρέπει να καταλάβω τι λένε αυτά τα δύο κοπρόσκυλα. Πιθανώς η επικοινωνία τους να ξεδιαλύνει ορισμένα ζητήματα που βασανίζουν τελευταία τη σκέψη μου». Κάποτε φώναξα κοντά μου τη Μέτζη και της είπα: «Άκου, Μέτζη! Τώρα είμαστε οι δυο μας. Αν θέλεις, κλείνω και την πόρτα για να μην μας δει κανείς. Πες μου τα πάντα –ό,τι γνωρίζεις– για την κυρία σου και σου το ορκίζομαι πως δεν θα τα μεταφέρω σε κανέναν». Μα η πανούργα σκύλα έβαλε την ουρά στα σκέλια, ρίγος διαπέρασε το τετράποδο κορμί της και βγήκε ήσυχα ήσυχα έξω απ’ το δωμάτιο, λες και δεν είχε ακούσει λέξη απ’ τα λεγόμενά μου. Εδώ και πολύ καιρό, έκρινα πως οι σκύλοι ήταν πιο έξυπνοι απ’ τους ανθρώπους. Πίστευα επίσης πως μπορούσαν να μιλήσουν και πως κάποια ασυγχώρητη ισχυρογνωμοσύνη τούς απέτρεπε απ’ το να ντύσουν τη σκέψη τους με λόγο. Πρόκειται για άκρως παρατηρητικά ζώα και τίποτα δεν ξεφεύγει απ’ την αντίληψή τους. Λοιπόν∙ αύριο θα πάω στο σπίτι του Σβερκόφ, κι ας γίνει ό,τι θέλει. Θ’ ανακρίνω τη Φιντέλ, και αν φανώ τυχερός, θα της αρπάξω όλες τις επιστολές που της έχει γράψει η Μέτζη.


12 Νοεμβρίου

Σήμερα, κατά τις δύο το μεσημέρι, ξεκίνησα να πάω να δω τη Φιντέλ και να την ανακρίνω. Δεν υποφέρω εκείνη τη μυρωδιά από λάχανο τουρσί που αναδύεται απ’ όλα τα καταστήματα της οδού Μικροαστών και επιτίθεται με λυσσαλέα σφοδρότητα κατά των οσφρητικών νεύρων κάθε περαστικού. Υπάρχει επίσης μια χαρακτηριστική δυσοσμία που βγαίνει απ’ την εξώπορτα κάθε σπιτιού, η οποία σε αναγκάζει να κλείσεις τη μύτη σου και να προσπεράσεις γρήγορα το συγκεκριμένο μέρος. Κι ένα πυκνό σύννεφο καπνιάς μαζεύεται μπροστά στα εργαστήρια των τεχνιτών, το οποίο καθιστά σχεδόν αδύνατη την πρόσβαση στο εν λόγω σημείο του δρόμου. Μόλις είχα ανέβει στον έκτο όροφο και είχα χτυπήσει το κουδούνι, όταν εμφανίστηκε ένα όμορφο κορίτσι με φακίδες στο πρόσωπο. Την αναγνώρισα ως τη συνοδό της ηλικιωμένης γυναίκας. Κοκκίνισε ελαφρώς και με ρώτησε: «Τι θέλετε;» «Θα ήθελα να μιλήσω για λίγο στο σκυλί σας». Επρόκειτο για ένα αφελές, ανόητο σχεδόν, κορίτσι, όπως είχα αντιληφθεί εξαρχής. Το σκυλί με πλησίασε τρέχοντας και γαβγίζοντας δαιμονισμένα. Ήθελα να το αρπάξω, όμως το φρικτό, απαίσιο κτήνος λίγο έλειψε να μου κόψει τη μύτη με τα δόντια. Σε μια γωνιά του δωματίου είδα το καλαθάκι του. Ε, λοιπόν, αυτό ακριβώς χρειαζόμουν! Πήγα κοντά του, σκάλισα με το χέρι μου το άχυρο και, προς μεγάλη μου ικανοποίηση, ανέσυρα αποκεί μέσα ένα μικρό πακέτο χαρτιά. Στη θέα της παραπάνω σκηνής, το αποκρουστικό σκυλί με δάγκωσε αμέσως στη γάμπα, κι υστέρα, μόλις αντιλήφθηκε την κλοπή που είχα διαπράξει, βάλθηκε να κλαψουρίζει και να χαϊδολογιέται πάνω μου. Όμως εγώ απάντησα: «Όχι, μικρή μου∙ αντίο!» Πιστεύω πως το κορίτσι με πέρασε για τρελό. Σε κάθε περίπτωση, την είχε καταλάβει πανικός. Μόλις έφτασα στο δωμάτιο μου, ευχήθηκα να ξημέρωνε την ίδια κιόλας στιγμή και να πήγαινα στη δουλειά μου για να διαβάσω πολύ προσεκτικά τις επιστολές στο φως της ημέρας, εφόσον το αμυδρό φως των κεριών δυσχέραινε την όρασή μου. Μα η δύσμοιρη Μαύρα είχε τη φαεινή ιδέα να σφουγγαρίσει το πάτωμα. Αυτές οι χοντροκέφαλες Φινλανδές αποδεικνύονται πάντα τόσο παστρικές, όταν δεν υπάρχει απολύτως κανένας λόγος για να συμπεριφερθουν κατ’ αυτόν τον τρόπο. Υστέρα βγήκα για έναν περίπατο και άρχισα να συλλογίζομαι τι είχε συμβεί. Επιτέλους! Τώρα μπορούσα να φτάσω στην ουσία των γεγονότων, των σκέψεων και των κινήτρων. Αυτές οι επιστολές θα μου τα εξηγούσαν όλα. Τα σκυλιά συνιστούν πανέξυπνες υπάρξεις. Γνωρίζουν τα πάντα για την πολιτική κι εγώ θα βρω σίγουρα στα εν λόγω γράμματα ό,τι αναζητώ – συγκεκριμένα: στοιχεία για τον χαρακτήρα του διευθυντή και για κάθε είδους σχέση, συναλλαγή ή κοινωνική επαφή που διατηρεί.

Μεσ’ απ’ αυτές τις επιστολές θα αποκτήσω πληροφορίες για εκείνη, μα… ας σταματήσω εδώ! Κατά το βράδυ, επέστρεψα στο σπίτι μου και ξάπλωσα. Πέρασα σχεδόν όλη την υπόλοιπη νύχτα στο κρεβάτι.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ